We schotelen de kwestie voor aan universitair hoofddocent algemene sociale wetenschappen Regina van den Eijnden en Reinout Wiers, hoogleraar ontwikkelingspsychopathologie.
Omdat er weinig bekend is over de effecten van sociale media op de gezondheid van jongeren, heeft Van den Eijnden samen met collega's in 2015 een grootschalig en langdurig onderzoek op touw gezet onder de naam Digital Youth.
Dit project bestudeert jaarlijks de impact van het socialemediagebruik onder jongeren van twaalf tot zeventien jaar. "Op basis van die resultaten kunnen we inmiddels over het effect op de mentale gezondheid een paar zinnige dingen zeggen."
Onder sociale media vallen volgens Van den Eijnden WhatsApp, Snapchat, Instagram, Facebook, Twitter, LinkedIn en Pinterest. "Jongeren die aangeven verslaafd te zijn aan sociale media, ervaren een verlies aan controle over het gebruik van deze platformen op hun telefoon."
Cijfers socialemediagebruik en verslaving
- In 2015 was nog 4 procent van de 18- tot 25-jarigen vijf tot tien uur per dag actief op sociale media, twee jaar later is dat aandeel meer dan verdubbeld tot 9 procent.
- In 2015 stelde 19 procent van de jongeren verslaafd te zijn aan sociale media, tegen 29 procent in 2017.
- 7,4 procent van de leerlingen op het voortgezet onderwijs valt daadwerkelijk in de categorie 'problematisch socialemediagebruik'
Dit doet veel online zijn met nachtrust
Hoeveel gemak, plezier en contact sociale media mogelijk ook kunnen bieden, er is ook steeds meer bekend over de schaduwzijde. De grootste angsten van ouders rond sociale media zijn onder meer aantasting van het zelfbeeld, het oplopen van cognitieve achterstanden en slaapgebrek, blijkt uit onderzoek.
Die angsten zijn niet geheel onterecht, weet Van den Eijnden. Allereerst blijken sociale media inderdaad invloed te hebben op de nachtrust van jongeren. De sociaal psycholoog heeft net een onderzoek afgerond, waarvan de resultaten binnenkort worden gepubliceerd.
Ook het RIVM deed recentelijk onderzoek dat aansluit bij de bevindingen van de deskundigen.
"Hoeveel een jongere per dag op sociale media zit, lijkt geen invloed te hebben op de kwaliteit van slaap, maar wel op het tijdstip dat diegene gaat slapen. Symptomen van een socialemediaverslaving lijken echter wel tot een afname in de kwaliteit van slaap te leiden. Jongeren die deze symptomen hebben, vallen moeilijker in slaap, slapen slechter en liggen tussendoor langer wakker."
Jongeren met symptomen vallen moeilijker in slaap, slapen slechter en liggen langer wakker.
Een verminderde nachtrust kan bij jongeren mogelijk leiden tot psychische klachten als neerslachtigheid en een slechter concentratievermogen, meldt het Trimbos-instituut.
Tilburg University: 'Sociale media leiden niet tot slaapproblemen'
Met haar onderzoek weerlegt Van den Eijnden deels een onderzoek van Tilburg University, dat eerder dit jaar werd gepubliceerd en brede media-aandacht kreeg. Een van de conclusies van dit onderzoek: het gebruik van sociale media leidt niet tot slaapproblemen en psychische problemen op de korte of langere termijn.
Die conclusie is volgens Van den Eijnden op zich niet vreemd. "In dit onderzoek is namelijk gekeken naar de intensiteit van het gebruik, maar niet naar de symptomen van socialemediaverslaving." Daarnaast richtte het onderzoek zich niet op jongeren, maar op mensen tussen de 16 en 70 jaar.
Niet alle jongeren die veel op sociale media zitten, ervaren negatieve effecten
Ze vervolgt: "Het is logisch dat niet iedereen die veel op sociale media zit negatieve effecten ervaart. Sommige tieners kunnen hier goed mee omgaan. Maar kijk je daarnaast of ze zich verslaafd voelen of compulsief gedrag vertonen, dan zie je wel degelijk negatieve effecten op de mentale gezondheid."
Sociale media leiden tot lagere schoolcijfers
Het verschil is niet alleen te zien in de slaapkwaliteit en dus indirect de mentale gezondheid. Sociale media hebben ook directe invloed op de psychische gezondheid van jongeren.
Als een kind in de klas even Instagram checkt of Snapchat opent, heeft dat volgens Van den Eijnden invloed op de schoolprestaties. "Zowel de intensiteit van gebruik als de 'verslavingssymptomen' voorspellen een afname in schoolcijfers."
'Verslaafde' jongere is minder tevreden over eigen leven
"Kijk je naar de symptomen van socialemediaverslaving, dan zien we ook een duidelijk negatief effect op de tevredenheid over het eigen leven, oftewel het psychisch welbevinden. Daaronder vallen onder andere je zelfbeeld en je thuis voelen in je omgeving."
Overigens maakt het voor de tevredenheid over het eigen leven niet uit hoeveel iemand gebruikmaakt van sociale media. "Dat verklaart ook de conclusie van Tilburg University", legt Van den Eijnden uit.
Maar via sociale media hebben jongeren ook contact met klasgenoten, vrienden en familie. "Dat is positief. Mits er geen sprake is van verslavingssymptomen, weten we dat de jeugd zich door het gebruik van sociale media zelfs iets tevredener voelt over vriendschappen."
Socialemediaverslaving bestaat nog niet in de psychiatrie
Hoewel de apps een ongezond effect kunnen hebben op de mentale gezondheid van jongeren, worden sociale media - tot frustratie van sommige experts, blijkt uit een artikel van het AD - niet erkend als verslaving in het psychiatrisch handboek. "De online platformen zijn relatief nieuw, waardoor de bevindingen nog beperkt zijn", legt hoogleraar ontwikkelingspsychopathologie Wiers uit.
"Er is veel discussie over de vraag of er ook verslavingen zijn die niet aan een middel gebonden zijn. Tot nu toe is dat alleen erkend voor gokken, waarbij enigszins vergelijkbare reacties in de hersenen zijn gevonden."
'Het probleem is te groot om te wachten op erkenning'
Dat betekent volgens hem niet dat je niet hoeft op te passen met deze online platformen. "De psychiatrische wereld herkent wel degelijk de gevaren en sluit niet uit dat problematisch gebruik van internet en sociale media ooit erkend worden als verslaving."
Beide experts vinden het dan ook niet gek dat jongeren minder online willen zijn. Van den Eijnden: "Dwangmatig socialemediagebruik neemt snel toe. Wachten we op erkenning - wat wel twintig jaar kan duren - dan zou een hele generatie niet beschermd zijn tegen de negatieve gevolgen. Dat is een gemiste kans."