Wat is het Polycysteus Ovarieel Syndroom (PCOS)?  

Het polycysteus Ovarieel Syndroom (PCOS) of syndroom van Stein-Leventhal is een conditie waarbij minstens 2 van de 3 volgende symptomen voorkomen:

• Polycystische eierstokken: minimum 12 follikeltjes (kleine cystes < 1 cm diameter) ter hoogte van de eierstokken
• Verstoorde balans van de hormonen die ter hoogte van de eierstokken worden aangemaakt en hogere productie van testosteron (mannelijk hormoon).
• Geen of verminderde ovulatie en uitblijven menstruatie

Het is dus mogelijk om polycystische eierstokken te hebben, zonder de typische kenmerken eigen aan het polycysteus ovarieel syndroom (PCOS). Anderzijds is het mogelijk om PCOS te hebben zonder de polycystische eierstokken.

Hoe vaak komt PCOS voor?

PCOS komt vrij frequent voor. Ongeveer één op de tien vrouwen heeft 'PCOS’, met minstens twee van de hierboven vermelde symptomen.

Studies tonen aan dat één op de vier jonge vrouwen polycystische eierstokken heeft op echografie. De meeste van deze vrouwen zijn echter gezond, ovuleren maandelijks en hebben geen hoge concentratie van testosteron.

Wat zijn de oorzaken van PCOS?

De exacte oorzaak van PCOS is nog niet helemaal duidelijk. Verschillende factoren liggen vermoedelijk aan de oorsprong:

Insuline

Insuline is een hormoon dat wordt aangemaakt door de pancreas (een klier gelegen achter de maag) en de suikerspiegel in het bloed regelt. Door insuline gaan vet- en spierweefsels glucose (suiker) opnemen waardoor de bloedsuikerspiegel daalt.

Vrouwen met PCOS hebben vaak 'insuline resistentie' (50-70%), wat betekent dat de vet- en spiercellen resistent zijn tegen het effect van insuline. De pancreas moet dan meer insuline aanmaken om de bloedsuikerspiegel op peil te houden. Deze verhoogde concentratie aan insuline ligt vermoedelijk aan de oorsprong van PCOS, omdat ze de ovaria (eierstokken) stimuleert om meer testosteron aan te maken.

De hoge waarden van insuline en testosteron interfereren met de normale ontwikkeling van follikels in de eierstokken, wat resulteert in de ontwikkeling van veel kleine follikeltjes (of cystes). De follikels ontwikkelen niet verder, waardoor er geen ovulatie plaatsvindt en de regels uitblijven of er lange cycli ontstaan. Het verhoogde gehalte aan testosteron kan overdreven haargroei veroorzaken alsook acne en kaalheid.

Luteïniserend hormoon

Luteïniserend hormoon (LH) wordt aangemaakt door de hypofyse, een klier in de hersenen. LH stimuleert de ovulatie en de testosteronproductie. Vier op de tien vrouwen heeft een verhoogd gehalte LH in het bloed.

Erfelijke factor

Waarschijnlijk speelt een genetische factor ook een rol in de ontwikkeling van PCOS. PCOS wordt niet steeds doorgegeven van ouder op kind, maar komt wel vaker voor in de familie.

Gewicht

Overgewicht of obesitas is niet de onderliggende oorzaak van PCOS, maar kan de insulineresistentie verergeren en de insulineconcentratie doen toenemen. Hoge insuline waarden kunnen bijdragen aan nog meer gewichtstoename en zo een 'vicieuze cirkel' creëren. Gewichtsverlies kan deze cirkel doorbreken.

Wat zijn de symptomen van PCOS?

Symptomen starten meestal in de late tienerjaren en/of rond het twintigste levensjaar. Niet alle symptomen komen samen voor. Zo kunnen sommige vrouwen met hirsutisme (overtollige haargroei) kampen, maar een normale cycli en fertiliteit hebben.

Symptomen door uitblijven ovulatie:

• Cyclusproblemen: geen, onregelmatige of milde menstruatie
• Fertiliteitproblemen: een eisprong is noodzakelijk om zwanger te worden. Door PCOS kan de eisprong uitblijven. In geval van verminderde vruchtbaarheid gebeurt de behandeling door het centrum voor reproductieve geneeskunde (CRG).

Symptomen door hoge aanmaak testosteron (mannelijk hormoon)

• Overtollige haargroei of hirsutisme: aangezicht, onderbuik en borst/rug. Soms is dit het enige symptoom.
• Acne
• Verdund hoofdhaar (vergelijkbaar met mannelijke kaalheid)

Andere symptomen

• Gewichtstoename: vier op de tien vrouwen met PCOS heeft overgewicht of obesitas.
• Depressie: vaak door andere klachten

Problemen op lange termijn

Patiënten met PCOS hebben een (licht) hoger risico om op lange termijn volgende aandoeningen te ontwikkelen:

• type 2-diabetes (wat het risico op hart- en vaatproblemen verhoogt)
• zwangerschapsdiabetes
• hypercholesterolemie
• hoge bloeddruk (tijdens zwangerschap)
• vroeggeboorte
• baarmoederkanker: bij vrouwen die geen of zelden maandstonden hebben

Onderzoek en behandeling

Onderzoek

Met volgende onderzoeken kan PCOS bevestigd worden en/of andere hormonale pathologie worden uitgesloten:

• Bloedafname: in beeld brengen van enkele hormonale wijzigingen (testosteron en LH)
• Vaginale echografie: dit pijnloos onderzoek kan vaststellen of er vergrote poly cystische ovaria aanwezig zijn.

Vanaf een bepaalde leeftijd kan uw arts adviseren om een screeningtest te doen voor diabetes, hypercholesterolemie en hoge bloeddruk. Vanaf wanneer en hoe vaak dit dient te gebeuren hangt af van uw leeftijd, gewicht en andere risicofactoren. Meestal gebeurt dit vanaf 40 jaar, elke 3 jaar.

Behandeling

Er bestaat geen 'genezing' voor PCOS, maar de symptomen en gezondheidsrisico's kunnen wel worden beperkt. Vaak bestaat de behandeling eenvoudigweg uit het voorschrijven van de anticonceptiepil, waarbij bloedingen kunstmatig kunnen worden opgewekt. We raden aan om ten minste een viertal keer per jaar kunstmatige bloedingen op te wekken zodat het slijmvlies van de baarmoeder afgestoten wordt. Patiënten met PCOS die deze behandeling niet volgen, lopen een verhoogd risico op baarmoederkanker.

Hieronder volgt een overzicht van hoe bepaalde klachten kunnen worden ingeperkt:

Gewichtsverlies

Gewichtsverlies helpt om de hoge insuline waarden bij PCOS te beperken. Een lager insulineniveau geeft lagere testosteronconcentraties, waardoor vrouwen vaak weer spontaan beginnen ovuleren, en acne en overtollige haargroei verbetert. Lange termijn risico's op diabetes, hart- en vaatziekten worden zo eveneens beperkt.

Gewichtsverlies is vaak moeilijk. Een combinatie van minder eten en beweging is aan te raden. Advies van een diëtiste verhoogt te kans op succes. Zelfs een beperkt gewichtsverlies kan voldoende zijn om een positief effect te hebben.

Behandeling van overtollige haargroei

Haargroei is een gevolg van de verhoogde concentratie testosteron in het bloed.

• Overtollig haar kan verwijderd worden d.m.v. scheren, waxen, crèmes en laserbehandelingen.
• Verschillende geneesmiddelen kunnen effect hebben op de haargroei (Spironolacton, androcur)
• Anti conceptiepil: sommige pillen werken iets sterker op acne en haargroei dan andere. We raden een pil aan met:
  • Cyproterone acetaat
  • Dienogest
  • Drospirenone

Deze geneesmiddelen hebben vaak pas na 3-9 maanden een merkbare werking.

Behandeling van acne

De pil heeft een positieve werking op acne geassocieerd met PCOS.

Behandeling van cyclusstoornissen.

Bij geen of zeldzame menstruatie stijgt het risico licht op baarmoeder- of endometriumkanker. Daarom adviseren we een hormonale behandeling (innemen contraceptiepil, inname progesteron, hormonaal spiraaltje).

Fertiliteit

Hoewel fertiliteit bij PCOS vaak verminderd is, is het toch noodzakelijk een anticonceptiemiddel te gebruiken om zwangerschap te vermijden. De kans op zwangerschap is afhankelijk van hoe vaak de patiënte ovuleert. Sommige vrouwen ovuleren slechts zelden, andere vrouwen hebben geen eisprong

Wanneer u niet ovuleert en toch een zwangerschapswens heeft, is een fertiliteitsbehandeling vaak noodzakelijk. Denk er echter aan dat gewichtsverlies van 5-10% vaak voldoende is om opnieuw een eisprong te krijgen en de fertiliteit te herstellen zodat fertiliteitsbehandelingen overbodig zijn. 

Metformine en andere insuline sensitiverende middelen

• Metformine is een geneesmiddel dat gebruikt wordt om patiënten met diabetes type 2 te behandelen. Het maakt het lichaam gevoeliger voor insuline, waardoor de onderliggende oorzaak van PCOS kan aangepakt worden. Patiënten met PCOS worden vaak geadviseerd dit geneesmiddel te nemen.
• Myo inositol: verbetert de insulinebinding op de cel receptor en bevordert zo de opname van suikers in de cel.
• Kaneel: studies tonen een veelbelovend effect aan op de insuline resistentie. Uitgebreidere studies zijn evenwel nodig om dit te bevestigen.

Preventie van lange termijn problemen

Een gezonde levensstijl: voeding, beweging, gewichtsverlies, stoppen met roken zijn allemaal noodzakelijk om mogelijke lange termijn complicaties te verhinderen.