‘Ik [kan] me niet aan de indruk onttrekken dat hoogleraren [belastingrecht] met een commercieel belang verdacht vaak een standpunt innemen dat in overeenstemming is met het klantbelang,’ oreerde de Leidse hoogleraar belastingrecht Jan Vleggeert op 30 oktober 2020. Hij stelde in zijn rede het fenomeen ‘dubbele petten’ bij hoogleraren belastingrecht aan de kaak; het gegeven dat de meerderheid van de hoogleraren fiscaal recht in deeltijd aan een universiteit werkt en daarnaast partner is van een Zuidaskantoor.

Drie weken later is de oratie onderwerp van gesprek tussen enkele hoogleraren en medewerkers van de universiteiten van Maastricht, Tilburg, Leiden en Amsterdam (VU), en vertegenwoordigers van de Belastingdienst en van de Zuidaskantoren Baker McKenzie, Deloitte, EY, KPMG Meijburg & Co, Loyens & Loeff en PwC. Samen vormen zij het ‘Accent Indirecte Belastingen’, een in 2008 opgericht verband dat een afstudeerrichting over btw, invoerrechten en accijnzen verzorgt binnen de studie fiscaal recht. 

Hoofdschuddend concluderen ze in een digitale vergadering dat Vleggeert de plank misslaat. ‘Herman [van Kesteren van PwC, hoogleraar fiscaal recht aan de Tilburg University] deelt kort zijn gedachten dat [...] de kruisbestuiving goed is,’ melden de notulen. Daarop wist Follow the Money de hand te leggen na een beroep op de Wet open overheid (Woo). ‘Helaas is de ontstane beeldvorming negatief.’ Ad van Doesum van PwC, hoogleraar in Maastricht, stelt ‘dat de beweringen die worden gedaan niet gestaafd worden door bewijs’. 

Jaap Bellingwout van KPMG Meijburg & Co, hoogleraar en afdelingshoofd van Notarieel en Fiscaal Recht aan de VU, stelt dat het juist Vleggeert is die zaken verstrengelt in zijn ‘wetenschappelijke motivering met politieke motieven’. Uitgerekend Bellingwout is door Tweede Kamerleden van D66, PvdA en SP uitgemaakt voor lobbyist van multinationals.

Van Doesum vreest dat de oratie leidt tot aandacht in de media en bij politici voor dubbele petten. ‘Goed om voorbereid te zijn op vragen en hopelijk naar een meer genuanceerde discussie toe te sturen.’ Dat bijsturen van de discussie is niet echt gelukt. Follow the Money, Nieuwsuur en Het Financieele Dagblad publiceerden kritisch over belangenverstrengelingen bij fiscaal recht.

Het is uitdrukkelijk de bedoeling dat sponsoren zich met de inhoud van het programma bemoeien

De documenten die FTM verkreeg van de Universiteit Maastricht over het Accent Indirecte Belastingen laten voor het eerst zien hoe ver de invloed van sponsoren op een opleiding – zelfs op de inhoud van het onderwijs – kan gaan. ‘Vanuit de sponsoren wordt aangegeven dat meer behoefte is aan aandacht voor douaneaspecten binnen het accent,’ melden de notulen van 5  april 2017 bijvoorbeeld. 

Het is zelfs uitdrukkelijk de bedoeling dat sponsoren zich bemoeien met de inhoud, schrijven de universiteiten in 2015 in een evaluatie aan PwC: ‘Doordat de sponsoren nauw bij het Accent betrokken zijn, is het – anders dan bij andere universitaire opleidingen – mogelijk bij het inrichten van het programma rekening te houden met de behoeften van de sponsoren.’ Ook ‘recruitment’ en het ‘in een vroegtijdig stadium’ identificeren van talenten noemen de universiteiten als pré voor de sponsoren.

Dat is in strijd met de regels, oordeelt Arnoud Boot, hoogleraar Corporate Finance and Financial Markets aan de Universiteit van Amsterdam: ‘Reguliere bachelor- en masteropleidingen en promotietrajecten vallen onder de verantwoordelijkheid van universiteiten, dus beïnvloeding op basis van geld van buiten mag niet.’

De oratie van Vleggeert in 2020 kwam op een slecht moment, omdat de vakgroepen fiscaal recht bij Maastricht, Tilburg en de VU juist aan het uitbreiden waren. In 2019 hebben deze drie universiteiten nóg een ‘unieke’ samenwerking bedacht: het ‘Accent Tax & Technology’. Daarin investeren de sponsoren jaarlijks 45.000 euro. En dat zijn bijna dezelfde sponsoren als bij het Accent Indirecte Belastingen, behalve dat in plaats van Loyens & Loeff het Register Belastingadviseurs meebetaalt. 

Jachthaventje

Indirecte belastingen, vooral btw en douanerechten, zijn een zeer specialistisch onderwerp. Bij belastingadvieskantoren is er altijd behoefte aan dergelijke specialisten. Sinds 2008 bundelen medewerkers van de vakgroepen fiscaal recht van de VU Amsterdam, de Universiteit Maastricht (UM) en de Tilburg University hun aanbod op het gebied van indirecte belastingen in het ‘Accent’. De universiteiten richten hun roosters zo in dat studenten van de verschillende universiteiten de lessen kunnen volgen. De kosten die dat met zich meebrengt betalen de sponsors. Sinds 2016 doet de Universiteit Leiden mee.  

De Belastingdienst en zes Zuidaskantoren sponsoren de opleiding, en leveren afgaande op de website 17 van de 23 lesgevende medewerkers. De hoogleraren van het Accent hebben op een na allemaal dubbele petten: drie zijn partner van PwC en een van KPMG Meijburg. Ook mogen de sponsoren een aantal medewerkers het universitaire onderwijs gratis laten volgen, als bijspijkercursus.

‘Een raadsheer heeft daar niets te zoeken, die hoort afstand te houden’

Afgevaardigde medewerkers van de universiteiten vergaderen twee keer per jaar met de Raad van Toezicht, die bestaat uit vertegenwoordigers van de sponsoren. De vergaderingen verplaatsen zich, na wat omzwervingen rond de Zuidas, in 2013 naar jachthaventje en horeca-uitspanning Het Bosch, niet ver van de ‘glazen schoen’ bij metrostation Amstelveenseweg en de kantoren van Alpinvest en Van Doorne. De vergaderingen vinden doorgaans plaats aan het einde van de middag, rond etenstijd.  

De Raad van Toezicht heeft de voormalige belastingspecialist van de Hoge Raad als voorzitter. ‘Dat vind ik echt niet kunnen, dat je als raadsheer in een duur restaurant in Amsterdam gezellig gaat eten en drinken met vertegenwoordigers van grote advieskantoren,’ zegt een btw-specialist die anoniem wil blijven. ‘Die kantoren varen vaak scherp aan de wind bij het ontwikkelen van belastingontwijkingsstructuren, die nog wel eens voor de Hoge Raad eindigen. Deze man heeft daar niets te zoeken, die hoort juist afstand te houden.’ De woordvoerder van de Hoge Raad gaat bij navraag niet inhoudelijk in op deze kritiek. 

Het aanschuiven van de Belastingdienst vindt deze specialist ook twijfelachtig. ‘Daardoor krijgt het een soort stempel van goedkeuring, terwijl die advieskantoren juist de vijand zijn van de fiscus. Maar hier zitten ze dus samen te dineren. Het zit geraffineerd in elkaar.’ 

De Belastingdienst ziet het probleem van de ‘ons-kent-ons-sfeer’ niet, reageert een woordvoerder. ‘Het is gebruikelijk dat de leden van de Raad van Advies samenkomen. Daarbij komt dat het besprokene wordt genotuleerd, zodat er transparantie is over hetgeen aan de orde is gekomen.’

‘Om niet’

De samenwerking houdt meer in dan geld doneren en het aanstellen van dubbele petten. Uit notulen en andere documenten die Follow the Money kreeg van de Universiteit Maastricht blijkt dat de sponsorende Zuidaskantoren zich intensief bemoeien met vrijwel alles: vacatures, onderwijs, tentaminering, studieboeken, afstudeer- en promotiebegeleiding – tot de organisatie van borrels aan toe. 

De medewerkers van de universiteiten delen evaluaties van vakken met de sponsors en monitoren de studenten tijdens en na hun studie om erop toe te zien dat ze vooral bij de sponsors in dienst treden. Dat gebeurt onder andere, zo melden de notulen, door bij te houden hoeveel studenten terechtkomen bij de kantoren en bij de fiscus, en middels een databank met gegevens over alumni. ‘​​De universiteiten hebben erover nagedacht hoe de waarde van het Accent vergroot kan worden voor de individuele sponsoren. Er is een databank met alle afgestudeerden beschikbaar die hiervoor kan worden gebruikt. Zo kan er een alumnidag georganiseerd worden.’

‘Het delen van evaluaties van vakken en docenten in die vergaderingen is volgens mij een privacyschending,’ zegt een hoogleraar die anoniem wil blijven. ‘Die databank ter beschikking stellen kan natuurlijk echt niet.’

De universiteiten ontkennen in hun reacties dat persoonlijke gegevens van studenten zijn gedeeld, en stellen dat het alleen gaat om percentages over waar studenten na hun studie terechtkomen. Ook partner Aart Nolten van sponsor Deloitte zegt deze databank niet te kennen. ‘Dat lijkt me ook sterk dat die zou bestaan. De enige data die wij krijgen zijn percentages over waar studenten terechtkomen; hoeveel bij de Belastingdienst, hoeveel bij de advieskantoren, en hoeveel studenten afhaken.’

Kruidenieren

Een andere, ‘echte’ opleiding voor btw-specialisten bieden universiteiten verder niet. ‘Het Accent sluit [...] aan bij de door de sponsoren en contribuant bestaande en almaar groeiende behoefte aan studenten die op deze wijze zijn geschoold,’ schrijven medewerkers van de universiteiten in een presentatie. ‘Zonder het Accent Indirecte Belastingen zouden de vier universiteiten niet in staat zijn om deze groep studenten op te leiden in de indirecte belastingen.’  

Het Accent wordt gefinancierd door een fonds waarin de Zuidaskantoren 25.000 euro per jaar stoppen. Dat is een laag bedrag voor dergelijke kantoren, minder dan een maandsalaris van een partner van ‘de grote vier’. En ze krijgen er veel voor terug: elk jaar tientallen geheel naar hun wensen opgeleide btw-specialisten, én medewerkers op posities als hoogleraar en docent. 

‘Die bedrijven zitten voor een dubbeltje op de eerste rang’

Toch kruidenieren de sponsors voortdurend over de in hun ogen hoge kosten. Een van de vertegenwoordigers van de sponsors (waarvan de namen zijn weggelakt) ‘merkt op dat de sponsorbijdrage intern uitgelegd moet worden, met name bij ‘bestuurswisselingen’. 

‘De universiteiten vragen veel te weinig geld voor die bijklus-opleidingen,’ stelt Arnoud Boot. ‘Ze moeten zorgen dat die echt geld opleveren waarmee het wetenschapsbedrijf kan worden versterkt. Nu zitten bedrijven en kantoren voor een dubbeltje op de eerste rang.’ 

Dat bedrag van 25.000 euro ‘is eigenlijk een lachertje,’ zegt ook publicist en jurist Paul Zoontjes, voorheen hoogleraar onderwijsrecht in Tilburg. ‘Nauwelijk serieus te nemen als sponsoring voor het soort activiteiten dat hier wordt geschetst. Dan zou het zo kunnen zijn dat de universiteiten toch een wezenlijk deel bijbetalen, of dat er ook een verborgen geldstroom is van de zijde van de sponsors, of dat de bulk van de sponsoring in natura gebeurt.’

‘Men moet schatplichtig zijn aan de universiteit en haar wetenschappelijke missie en niet aan externe geldschieters’

Dat laatste is inderdaad het geval; de betrokken Zuidaskantoren leveren op detacheringsbasis docenten aan de universiteiten. Dat is pikant omdat de hoogleraar- en docentplekken die de sponsors in de schoot geworpen krijgen, de bedrijven heel veel opleveren. ‘Een opinie is meer waard als die van een professor komt dan van een doctorandus,’ verklaarde een hoogleraar fiscaal recht eerder tegenover Follow the Money. ‘Het verhoogt de marktwaarde.’ Alle op de website van het Accent genoemde medewerkers van Zuidaskantoren vermelden op hun LinkedIn-profiel dat ze docent of hoogleraar zijn aan een universiteit. 

De vakken van het Accent zijn ook reguliere vakken binnen fiscaal recht, elke algemeen opgeleide fiscalist krijgt tijdens de studie een of twee trimesters een vak indirecte belastingen. Zo beïnvloeden de sponsors een hele vakgroep, en het onderwijs voor alle studenten fiscaal recht – ook zij die niet de afstudeerrichting indirecte belasting volgen. 

Uit een mailwisseling blijkt hoe ver de inmenging bij het aanstellen van een docent gaat. Iemand van wie de naam is weggelakt kan helaas ‘niet langer als docent fungeren voor de UM’. Die persoon ‘werd vanuit PwC voor 1 dag in de week in natura (om niet) ter beschikking gesteld aan de UM’. Nu die persoon ‘niet langer als docent kan fungeren voor de UM, heb ik in samenspraak met PwC een hele geschikte opvolger geselecteerd. Het betreft [gelakte naam] (bijgevoegd CV). lk ben erg blij met deze toezegging van PwC.’

‘Waar de sponsoren of de contribuant contractueel menskracht in natura ter beschikking stellen, heeft voordracht door de sponsoren of de contribuant plaatsgevonden en heeft de universiteit op basis van geschiktheid geselecteerd en daarin ook het laatste woord gehad,’ reageert de woordvoerder van de Universiteit Maastricht.

Ondermijning

Hoogleraar Boot veroordeelt deze praktijk scherp. ‘Universitair-wetenschappelijke rangen zoals docent, hoofddocent en hoogleraar vallen volledig onder verantwoordelijkheid van de universiteit. Die rangen vereisen wetenschappelijke kwalificaties, te beoordelen door de universiteit en onafhankelijk van buitenstaanders. Men moet schatplichtig zijn aan de universiteit en haar wetenschappelijke missie en niet aan externe geldschieters.’

‘Al die aan buitenstaanders schatplichtige hoogleraren met dubbele petten die in dit stuk naar voren komen, zijn daarmee in strijd,’ vervolgt Boot. ‘En dat is het grootste probleem. Dit zijn geen wetenschappers. Dit ondermijnt de missie van de universiteit omdat wetenschappelijke rangen verkeerd worden ingevuld. Intern leidt dat tot ondermijning van de wetenschappelijke missie. Die “hoogleraren”, laten we ze in dit geval pseudo-hoogleraren noemen, hebben ten onrechte wetenschappelijke macht en aanzien, binnen en buiten de universiteit. Daarnaast zijn ze gecorrumpeerd: ze zijn schatplichtig aan een externe werkgever, en dat beïnvloedt wat ze doen en zeggen. Het eisen van transparantie is onvoldoende; ze horen gewoon geen wetenschappelijke rang te hebben. Tenzij ze wetenschapper zijn en dus ook onderzoek doen – en daarvoor gekwalificeerd zijn.’

‘Ik ben het eens met de term “pseudo-hooglereraren”, of “praktijkhoogleraren”, mede omdat de wetenschappelijke inbreng qua onderzoek en artikelen van de meeste van dit soort gesponsorde medewerkers zeer beperkt is,’ zegt Marcel Pheijffer, hoogleraar Accountancy aan de Nyenrode Business Universiteit en hoogleraar Forensische Accountancy aan de Universiteit Leiden, en kritisch volger van dubbele petten. 

‘De wetenschappelijke inbreng van de meeste van dit soort gesponsorde “pseudo-hoogleraren” is zeer beperkt’

Maar verder is Pheijffer genuanceerder. ‘De maatschappij heeft behoefte aan goede btw-specialisten, zowel aan de kant van het bedrijfsleven als aan die van de overheid. Dus er valt wel iets te zeggen voor sponsoring door belanghebbenden. Ik vind het belangrijk dat het initiatief ook wordt gedragen door de Belastingdienst. En ook vanuit de Hoge Raad wordt een bijdrage geleverd. Er is dus sprake van een samenspel publiek-privaat. Dat zorgt voor enig evenwicht en maakt niet dat de private sector alleen en ongeclausuleerd de regie voert.’ 

‘De groep sponsoren is daarnaast breed,’ en dat is een verzachtende omstandigheid, vindt Pheijffer. Ook partner Aart Nolten van Deloitte wijst erop dat ‘de sponsors een brede afspiegeling vormen van waar deze studenten sowieso terechtkomen’.

Maar helemaal correct vindt Pheijffer de gekozen constructie niet. ‘Dat docenten “om niet” door sponsoren ter beschikking worden gesteld, is wat mij betreft minder wenselijk, maar wel staande praktijk, ook bij andere opleidingen. Ik ben verder niet gecharmeerd van het feit dat de sponsoren gratis een aantal mensen aan het onderwijs kunnen laten deelnemen. Mij viel op dat het juist voor de Belastingdienst een must have is om vijf gratis studenten te mogen sturen. Zo ga je sponsoring mengen met regulier onderwijs. Dat moet niet.’

De sponsoren stellen voor om onderzoek en promoties zoveel mogelijk af te schaffen: te duur

Voor de fiscus is het juist de reden de opleiding te sponsoren, meldt de woordvoerder van het Ministerie van Financiën: ‘De Belastingdienst is als contribuant in het fonds gestapt vanwege de (bij)scholingsmogelijkheden voor medewerkers. Het is belangrijk dat de kennis van medewerkers actueel blijft en dat er wordt geïnvesteerd in dit kennisveld.’ 

Beroepsopleiding

Nederland kent een onderscheid tussen beroeps- en academisch onderwijs. Van mbo tot hbo leer je een vak in de praktijk. Universiteiten zijn er om academisch te leren denken en wetenschappelijk onderzoek te (leren) doen. Uit de documenten die FTM bezit blijkt echter dat het de sponsors van het Accent er niet om te doen is om vraagstukken rond btw en douanerechten naar een hoger wetenschappelijk plan te tillen. Op 12 april 2010 stellen ze voor om onderzoek en promoties uit kostenoverwegingen zoveel mogelijk af te schaffen. ‘De sponsoren zouden graag zien dat de kosten van onderzoek die drukken op het budget worden verlaagd.’

Dat is niet mogelijk, antwoorden de vertegenwoordigers van de universiteiten: zonder onderzoek mag een reguliere universitaire opleiding niet bestaan en de visitatiecommissie let daar streng op. In 2011 wordt blijkens de notulen naar een compromis gezocht. ‘Het probleem wordt wellicht grotendeels opgelost als de sponsoren de onderzoekers/docenten gratis ter beschikking stellen aan de universiteiten (bijvoorbeeld voor het onderwijsdeel). De huidige promovendi zijn alle drie in dienst van sponsoren (twee bij PWC en één bij KPMG Meijburg & co).’

Pheijffer is hiervan geen voorstander. ‘Dat promovendi ook vanuit de sponsoren komen, begrijp ik wel, gegeven de constellatie. Maar wat mij betreft zou het zo moeten zijn dat de beste kandidaten – ongeacht waar ze vandaan komen – een promotieplek krijgen.’

‘Laat die advieskantoren zelf een beroepsopleiding opzetten, dan hoeven ze ook geen wetenschappelijk onderzoek te financieren,’ zegt de anonieme hoogleraar. ‘Dit is heel raar, zo’n specifieke beroepsopleiding met academisch stempel. Waarom verzorgen universiteiten een voor de belastingadviespraktijk lucratief specialisme?’

‘Als we zo gaan beginnen kun je ook een Accent Toeslagen starten, alleen hebben slachtoffers niet de buying power van de Zuidas’

Een vakgroep fiscaal recht bij een universiteit heeft doorgaans één btw-vak, net zoals er meestal één vak vennootschapsbelasting is, legt deze hoogleraar uit. ‘De bedoeling van de opleiding fiscaal recht is alle belastingmiddelen op hoofdlijnen te leren kennen. Hoezo moeten universiteiten studenten allerhande btw-structuren leren of details over douanewetgeving? Die leer je in de praktijk wel, dit is zó niche. Als we zo gaan beginnen, dan zou je ook een Accent Toeslagen kunnen starten. Maar waarom is die er niet? Omdat de slachtoffers van de toeslagenaffaire niet de buying power hebben van de Zuidaskantoren.’

Die buying power is wel een noodzaak voor het Accent. ‘Hoewel de universiteiten het initiatief omarmen, zijn ze niet geneigd om de financiën over te nemen voor een in hun ogen “nice to have”,’ aldus Van Kesteren van PwC en de Tilburg University in notulen van november 2020. ‘Op het moment dat het fonds er mee zou stoppen, is de overlevingskans van het Accent daarmee vrij klein.’

De medewerkers van het Accent beseffen dus terdege dat deze constructie niet normaal is voor een universiteit. Maar in een evaluatie uit 2015 die ze sturen naar PwC leggen ze dat juist uit als positief: ‘In de bijna acht jaren van het bestaan is het Accent uitgegroeid tot een opleidings- en expertisecentrum dat uniek is in Europa. Bij het Accent zijn op dit moment 17 experts (waaronder vier hoogleraren) rechtstreeks betrokken. Vrijwel alle medewerkers zijn tevens verbonden aan één van de sponsoren. Bovendien maakt het Accent bij het onderwijs en het onderzoek geregeld gebruik van btw-experts die werkzaam zijn bij sponsoren van het Accent (thans zijn er vijf promovendi actief binnen het Accent die werkzaam zijn bij een sponsor).’

‘Worden er bij studenten kantoorstandpunten ingestampt of krijgen zij op academisch verantwoorde wijze college?’

Marcel Pheijffer van Nyenrode is hier kritisch over. ‘Bij dit soort trajecten waarin sponsors en sponsorgelden een rol spelen dient het klip en klaar te zijn dat de regie en academische verantwoordelijkheid volledig in de handen van de universiteit ligt. Daaraan mogen nimmer concessies worden gedaan. Sponsors mogen wensen inbrengen, voorkeuren uitspreken en advies geven. Maar het is de universiteit die beslist.’ 

‘Daar waar hoogleraren en docenten door sponsors ter beschikking worden gesteld, dienen extra waarborgen te worden ingebouwd om te voorkomen dat sponsors via hen ongewenste invloed uitoefenen,’ vervolgt Pheijffer. ‘De vraag is: oefenen sponsors en de door hen ter beschikking gestelde medewerkers inhoudelijk invloed uit op de vorming van studenten? Worden er bij hen kantoorstandpunten ingestampt of krijgen zij op een academisch verantwoorde wijze college waarbij alle standpunten – met hun voors en tegens – de revue passeren?'

Monitoren

Uit de notulen van de vergaderingen van het Accent Indirecte Belastingen stijgt het beeld op dat niet de vakgroep maar de sponsoren achter het stuur zitten. Zo wordt de inhoud van een te ontwikkelen studieboek uitgebreid besproken met de vertegenwoordigers van de sponsoren. Het boek wordt mede geschreven door medewerkers van KPMG en PwC.

De behoefte van de sponsors aan ‘rendement’ leidt ertoe dat de universiteiten de studenten monitoren. ‘Waar zijn de afgestudeerde accentstudenten terecht gekomen,’ vraagt de vergadering zich af in 2011. ‘Hoeveel studenten kiezen niet voor het accent, maar schrijven hun scriptie wel over een btw-onderwerp? (liefst landelijk onderzoeken).’

Twee jaar later hebben de universiteiten iets gevonden. ‘De universiteiten hebben erover nagedacht hoe de waarde van het Accent vergroot kan worden voor de individuele sponsoren. Er is een databank met alle afgestudeerden beschikbaar die hiervoor kan worden gebruikt.’ Er wordt verder gebroed op een ‘alumni-platform’, zodat sponsoren ‘zicht hebben op waar de studenten hun carrière voortzetten’.

Er zouden ‘kantoorsessies’ moeten komen, waar de sponsoren zich inhoudelijk bemoeien met de scripties

Het is niet de bedoeling dat de Accentstudenten ‘weglekken’ naar bedrijven buiten de kring van sponsors. ‘Mede ingegeven door de zich verkrappende arbeidsmarkt bestaat het besef binnen het Accent dat méér dan voorheen gewerkt moet worden aan het bijeenbrengen van sponsoren/contribuant en studenten,’ melden de notulen van 4 november 2021.  

Om ‘vroegtijdig’ contact te laten ontstaan tussen sponsoren en studenten komen er ‘scriptietrajecten’. Er wordt zelfs geopperd de scriptiebegeleiding deels te verplaatsen naar de kantoren van de sponsors. Er zouden ‘kantoorsessies’ moeten komen, waar de sponsoren zich inhoudelijk bemoeien met de scripties. Voor de academische kant zou dit de kwaliteit en de ‘diversiteit’ verbeteren, aldus de Accent-medewerkers. ‘Het lijkt mij dat dit eerder leidt tot een versmalling dan tot meer diversiteit,’ zegt de anonieme hoogleraar. ‘Een focus op praktijkonderwerpen waar de grote advieskantoren op zitten te wachten.’

De vertegenwoordigers van de kantoren vaardigen daarnaast regelmatig oekazes uit dat er meer ‘contactmomenten’ met de studenten georganiseerd moeten worden, met name borrels. De universiteiten gaan ermee aan de slag. De VU bijvoorbeeld organiseert meermaals een ‘eindactiviteit’. ‘Zo hebben er 50 speeddates plaatsgevonden tussen de kantoren en de studenten,’ vertelt ‘​​Redmar [Wolf van Baker McKenzie en bijzonder hoogleraar aan de VU] in 2015. 

Transparantie

Over de sponsoring zijn de universiteiten deels transparant. De namen van de bedrijven staan op de website van het Accent. Advieskantoor Baker Tilly levert, in ieder geval in 2019 zo blijkt uit een brief aan de Universiteit Maastricht, ‘om niet’ een docent voor één dag per week. De website vermeldt bij twee docenten dat ze partner zijn van Baker Tilly, maar het kantoor staat niet vermeld als sponsor. Het schuift ook niet aan bij de halfjaarlijkse vergadering van het Accent. 

De Universiteit Maastricht vermeldt op haar website dat de studie een financiële bijdrage kent van een fonds en linkt naar de website van het Accent. Dat doet de Tilburg University ook, met de vermelding dat sprake is van ‘samenwerking met het bedrijfsleven en de Belastingdienst’. De VU linkt eveneens naar de website van het Accent, maar is op de eigen website wat vaag en heeft het alleen over samenwerking met ‘Maastricht University, Tilburg University en Universiteit Leiden’. Die laatste linkt in de studiegids naar de website van het Accent, overigens zonder te benoemen dat het om extern gesponsord onderwijs gaat of de namen van sponsoren te vermelden. 

In Leiden wordt inmiddels getwijfeld over of het bij het Accent wil blijven horen. ‘We zijn als Universiteit Leiden aan het onderzoeken hoe wij het Leidse btw-onderwijs in de toekomst vorm wensen te geven,’ meldt de woordvoerder. ‘Daarbij kijken we ook naar de relatie met de sponsors/contribuant.’ 

Bij de proefschriften die tot stand komen bij het Accent werden tot eind 2016 zowel het Accent als de sponsoring niet genoemd, blijkt uit de notulen. ‘De vraag wordt gesteld of het mogelijk is om op een proefschrift een vermelding van het accent te maken,’ melden de notulen van september 2016. ‘Er wordt positief op gereageerd, maar enkel als hier geen extra kosten aan zijn verbonden. Het voorstel is dat op de kaft: “mede mogelijk gemaakt door het accent” en het logo van het accent komt te staan. Wel wordt gesteld dat dan enkel het logo van het accent indirecte belastingen erop kan staan, niet samen met een ander kantoor.’

De universiteiten bevestigen in hun reacties dat alleen het Accent wordt vermeld, en niet de sponsoren. Dat laatste noemt de hoogleraar die anoniem wenst te blijven heel vreemd. ‘De sponsoring hoort juist heel duidelijk vermeld te worden.’ Dat vindt ook minister Robbert Dijkgraaf (D66) van Onderwijs. Hij zei recent in Het Financieele Dagblad: ‘als iemand meebetaalt aan de wetenschap, moet dat glashelder zijn.’

Naschrift: In een eerdere versie van dit artikel stond dat de Universiteit Leiden nergens melding maakt van samenwerking met het Accent. De Universiteit Leiden liet ons weten dat die verwijzing er wel is, daarom is de tekst op dit punt gecorrigeerd.