Gebrek juridische kennis belemmert maatwerk

Een substantieel deel van de professionals in het sociaal domein in de gemeenten Amsterdam, Almere en Utrecht is onvoldoende bekend met de juridische mogelijkheden om maatwerk te bieden.

Dat stelt het eindrapport Knellende mechanismen - Het signaleren, agenderen en opvolgen van knellende mechanismen in de gemeenten Amsterdam, Almere en Utrecht. ‘Met name de juridische ruimte die de Algemene wet bestuursrecht (Awb) [biedt] is niet bij iedereen goed bekend’, aldus het onderzoek. Ook de ruimte binnen bijvoorbeeld de Participatiewet wordt volgens de onderzoekers ‘onvoldoende benut’. ‘Deels door onbekendheid, maar deels ook door het ontbreken van vaardigheden of bereidheid om dit toe te passen.’

Toeslagenaffaire

Naar aanleiding van de toeslagenaffaire wilden de gemeenten Almere, Amsterdam en Utrecht weten hoe ze inwoners die tegen knellende (overheids-)regels aanlopen beter kunnen helpen. In opdracht van deze drie gemeente hebben de Hogeschool Utrecht, Universiteit Utrecht en de Hogeschool van Amsterdam dit onderzocht. De onderzoekers baseren zich op een vragenlijst die door 248 uitvoerende professionals in het sociaal domein is ingevuld. Daarnaast hebben zij 21 uitvoerende professionals, 24 stakeholders en vijf gedupeerden van de toeslagenaffaire geïnterviewd.

Knellende situaties

Naast het gebrek aan juridische kennis hebben professionals weinig vertrouwen in een structurele oplossing wanneer zogenoemde ‘knellende situaties’ worden geagendeerd. Professionals die in opdracht van de gemeente werken, en dus niet in dienst zijn, missen vooral opvolging wanneer zij een knellende situatie aankaarten. Voor hen is het vaak onduidelijk waar zij met hun signalen terecht kunnen.

Aan de bel trekken

Ook bij het management is er op z’n zachtst gezegd ruimte voor verbetering, zien de auteurs van het eindrapport. ‘In algemene zin valt op dat leidinggevenden niet altijd scherp hebben welke drempels professionals ervaren om knellende situaties te signaleren, maar bovenal, te agenderen. Waar sommige stakeholders uitvoerend professionals expliciet uitnodigen om knellende situaties te melden, geven anderen aan dat er altijd ruimte is voor professionals om knelpunten aan te kaarten. Dit heeft invloed op de ruimte die professionals ervaren om aan de bel te trekken, deze is bij expliciet uitnodigen groter. Ook de waardering voor het signaal en de opvolging blijft regelmatig achter.’

Te veel ruimte

Verder blijkt dat professionals behoefte hebben aan kaders en richting. Te veel ruimte zorgt namelijk voor ‘onzekerheid’. Binnen die kaders kunnen professionals vervolgens maatwerk leveren. Dit kan volgens het onderzoek worden verholpen met het opstellen van een schriftelijk vastgelegde ‘opschaal- of escalatieroute’.

Uit de rails gelopen

Volgens de Amsterdamse wethouder Marjolein Moorman is het goed dat niet alleen de Rijksoverheid, maar ook gemeenten hiervan leren. ‘Met de aanbevelingen uit dit onderzoek kunnen we onze inwoners beter helpen als ze in de knel komen. Zij mogen niet vastlopen of gedupeerd raken door weeffouten in wetten en regels.’ Voor Linda Voortman, wethouder in Utrecht, biedt het onderzoek ‘handvatten’ om inwoners beter te helpen. ‘We zijn blij met de aanbevelingen uit het onderzoek. Hoewel we willen werken vanuit vertrouwen, zien we dat medewerkers die ruimte nog niet altijd voelen’, zegt Voortman. Haar collega in Almere, Froukje de Jonge, reageert een stuk somberder: ‘We zijn uit de rails gelopen. Het systeem en onze regels zijn een wapen tegen onze inwoners geworden. Dit rapport sterkt mij weer in de overtuiging dat de overheid iemand is geworden die je als gedupeerde buiten de deur moet houden. Daarom hebben we naar mijn idee als overheid de ervaringen van de voormalig gedupeerden - onze herstelexperts – écht nodig om het anders te doen.’