In het boek Een gezonde samenleving delen wetenschappers van de Radboud Universiteit en het Radboudumc hun inzichten over gezonder leven en werken. ‘Het is een oproep tot dialoog en medemenselijkheid, maar ook een uiting daarvan.’ ‘Laten we hierover in gesprek gaan.’ Toen de 22-jarige influencer Famke Louise zich vorig jaar september bij Jinek fel verzette tegen de coronamaatregelen, deed intensivist Diederik Gommers deze kalme en verrassende handreiking. In plaats van zich te voegen bij het leger criticasters van de hashtag #ikdoenietmeermee, koos de Rotterdamse hoogleraar van het Erasmus MC voor een onverwachte reactie. Hij luisterde, nam de influencer serieus als gesprekspartner en toonde zich ook na de uitzending betrokken. Het was het startpunt van een bijzondere samenwerking tussen de vlogger en de intensivist die bovendien resulteerde in een coronacampagne op Instagram. De manier waarop Gommers omging met Famke Louise is een mooi voorbeeld van waar ook het boek Een gezonde samenleving toe oproept, vertelt hoogleraar Olivier Hekster: in gesprek gaan met elkaar, medemenselijkheid tonen en samenwerken. Hekster, hoogleraar Oude geschiedenis aan de Radboud Universiteit, is een van de redacteuren van het boek, dat vorige maand verscheen bij uitgeverij Prometheus. In Een gezonde samenleving buigen Nijmeegse wetenschappers van verschillende bloedgroepen zich over vraagstukken rond werk, zorg en het dagelijkse leven en dragen ze oplossingen voor verbetering aan. Het boek laat volgens Hekster zien hoe Radboudwetenschappers zich met belangrijke maatschappelijke vragen bezighouden. ‘Het beeld van de universiteit als ivoren toren is al lang achterhaald. Ik ken geen wetenschapper die niet op een of andere manier bezig is met hoe zijn of haar onderzoek zich verhoudt tot maatschappelijke vragen. Het academisch engagement is groot.’ Zo is Hekster zelf betrokken bij onderzoek naar de vraag hoe historische innovaties ons helpen om succes of mislukking van moderne innovaties te begrijpen. Healthy society Gezond leven is iets wat ons steeds meer bezighoudt. Maar wat is gezondheid? Wanneer ben je gezond? En bestaat er ook zoiets als gezond samenleven? Allemaal vragen die tijdens de coronacrisis urgenter zijn geworden. ‘Toch gaat het idee van de bundel aan de crisis vooraf’, vertelt de historicus. Ook daarvóór kampte de Nederlandse samenleving al met problemen en werden er groepen uitgesloten. Hekster: ‘Denk aan het hoge aantal burn-outs onder studenten, de exploderende zorgkosten, stigmatiserende stoornisetiketten in de psychiatrie, psychische klachten bij jongeren, en overgewicht. Als universiteit willen we niet aan de zijlijn blijven staan in een samenleving die worstelt met zo’n breed scala aan problemen.’ Ook het college van bestuur neemt de maatschappelijke taak van de universiteit serieus. Niet voor niets lanceerde de Radboud Universiteit in 2019 de ‘Je bent nodig’-campagne. Klimaat, democratie, veiligheid, ongelijkheid: de samenleving staat voor grote, complexe uitdagingen die niet vanuit één discipline kunnen worden opgelost. Daarom staat ook interdisciplinaire samenwerking hoog op de Radboud-agenda. Vanuit die gedachte lanceerde een aantal wetenschappers van verschillende faculteiten in 2016 het universiteitsbrede samenwerkingsproject ‘Healthy society’, dat vervolgens steun kreeg van het universiteitsbestuur. Binnen het project werken onderzoekers vanuit verschillende faculteiten van de universiteit én het Radboudumc samen aan de vraag wat een gezonde samenleving is. Die samenwerking over vakgebieden heen heeft geresulteerd in het boek dat nu op tafel ligt, met daarin een bonte verzameling aan onderwerpen, variërend van de flexibilisering van werk en de beleving van ziekte tot de kracht van verhalen in coronatijd. Hekster: ‘Het is een brede waaier, maar alle essays gaan over hoe bepaalde ontwikkelingen of de inrichting van de samenleving mensen raakt in hun fysieke of mentale welzijn, of mensen buitensluit. De bijdrage over de mode-industrie laat bijvoorbeeld zien hoe die, ondanks glitter en glamour, bol staat van uitbuiting van mensen en hulpbronnen.’ Toch reikt de bundel verder dan een beschrijving en analyse van de ‘maatschappelijke ziekten’ – of liever uitdagingen – die de samenleving het hoofd moet bieden. Hekster: ‘De wetenschappers laten ook zien hoe we met die uitdagingen om kunnen gaan – ze bieden een perspectief op wat een gezonde samenleving kán zijn.’ Zo beschrijft een van de bijdragen hoe gedrag wordt beïnvloed door de omgeving en het sociale netwerk, en hoe alleen een interdisciplinaire aanpak werkt om mensen actief te krijgen en te houden. Andere bijdragen onderzoeken manieren om gezonder te werken, om verschillen te verkleinen in gezondheidsgedrag tussen hoog- en laagopgeleiden, en weer een andere bijdrage wijst een route naar een gezondere kledingindustrie. Voor dit laatste geeft Anneke Smelik concrete voorbeelden van verduurzaming, zoals bindende afspraken met de modebranche (denk aan het Convenant duurzame kleding en textiel), een vertraging van het productie- en consumptieproces én het gebruik van nieuwe materialen, zoals hennep en brandnetel. Medemenselijkheid Dat wetenschappers zich wagen aan uitspraken over zulke urgente maatschappelijke vraagstukken is niet vanzelfsprekend, aldus Hekster. Vaak vinden ze het lastig om vrijuit te spreken over kwesties die niet helemaal samenvallen met hun eigen vakgebied. ‘Als we onze expertise als wetenschapper breder durven definiëren, verruimt dat onze blik. Het boek is in die zin ook een oproep aan wetenschappers om zich te dúrven uiten op gebieden die misschien net verder reiken dan hun eigen expertise.’ Het is een ideologische bundel, erkent de historicus. ‘Een oproep om met elkaar in gesprek te gaan en rekening te houden met elkaar. Dat klinkt heel soft, maar dat vind ik niet erg. Eigenlijk roept de bundel op tot wat ik ‘medemenselijke wetenschap’ zou willen noemen.’ Voor de historicus impliceert medemenselijkheid niet alleen samenwerking met andere disciplines en culturen, maar ook dat wetenschappers in hun onderzoek en onderwijs rekening houden met de mensen met en voor wie ze werken. Dat zo’n enorme diversiteit aan wetenschappers vanuit de hele campus aan het boek heeft bijgedragen, vanuit interesse voor maatschappelijke vraagstukken, vervult de hoogleraar met trots. ‘Deze bundel is niet alleen een oproep tot dialoog, medemenselijkheid en engagement, het is daar vooral ook een uiting van.’ Een gezonde samenleving. Wetenschappelijke perspectieven in tijden van crisis| Onder redactie van Marieke van den Brink (hoogleraar Gender en diversiteit), Olivier Hekster (hoogleraar Oude geschiedenis) en Gert Jan van der Wilt (hoogleraar Health technology assessment aan het Radboudumc)| Uitgeverij Prometheus | Verkrijgbaar in de boekhandel | € 20,-. Dit artikel verscheen eerder in Radboud Magazine 69, september 2021. Tekst: Inge Mutsaers. Foto via Pixabay