Oneindig Noord-HollandBeleef de geschiedenis van jouw provincie
NL | EN

De oude verdedigingsbolwerken van Purmerend

De Tachtigjarige Oorlog, ook wel De Opstand genoemd, was een langdurig verzet van de Oranjegezinden tegen de Spaanse overheersing. Dit verzet uitte zich in de uit de geschiedenisboeken bekende 'Inname van Den Briel', 'Het beleg van Alkmaar' en het 'Ontzet van Leiden'. De Tachtigjarige Oorlog duurde van 1568 tot 1648. Dat deze rumoerige tijd ook niet zonder slag of stoot aan Purmerend voorbijging blijkt uit het enige in Purmerend overgebleven bolwerk bij het Nassauplantsoen.

Prooi voor de geuzen

Purmerend, dat met zijn kasteel (Slot Purmersteijn) een belangrijke voorpost was in de verdediging van het zogenaamde Noorderkwartier, moest zich wel aan de zijde van de Oranjegezinden stellen. Hiermee werd het ook een prooi voor de troepen van Sonoy, de geuzenleider die de stad ontdeed van alles wat maar enigszins rooms-katholiek was.

We hebben het hier over de jaren 1572 en 1573, toen de Spanjaarden onder leiding van de gevreesde hertog van Alva de Nederlanden probeerden te onderwerpen aan het gezag van de koning van Spanje. De Hollandse opstand werd in Waterland, dat deel uitmaakte van het Noorderkwartier, geleid door Sonoy. In 1573 had hij de Spaanse vloot een gevoelige klap uitgedeeld in de Slag op de Zuiderzee die glansrijk door de watergeuzen was gewonnen.

De vorm van het oude bolwerk is goed zichtbaar vanuit de lucht (Wolthuissingel). Beeld: Waterlands Archief.

Bolwerken

Op bevel van Sonoy werden rondom Purmerend verdedigingswerken aangelegd die de stad beschermden tegen mogelijke aanvallen van de Spanjaarden. De bestaande stadsgrachten werden verbreed en aarden wallen werden om de stad heen gelegd. Muren zouden op de drassige grond niet goed blijven staan.

De aarden wallen werden op diverse hoeken voorzien van bolwerken. Het belang van de bouw van die wallen en bolwerken wordt geïllustreerd door het feit dat diverse omliggende dorpen mee hielpen en mee betaalden aan de totstandkoming ervan.

Portret van Diederick Sonoy (1529-1597). Beeld: Regionaal Archief Alkmaar.

Aanval afgeslagen

Al gauw bleek dat de verdedigingswerken niet tevergeefs waren aangelegd. In de lente van 1574 kwamen de Spanjaarden met een groot offensief op het Waterlandse grondgebied. Vanuit Amsterdam hadden de Spaanse troepen al snel Ilpendam veroverd. Vervolgens lag, tijdens Pinksteren, de weg naar Purmerend open. In de stilte van de nacht kwamen de Spaanse soldaten steeds dichterbij.

Doordat er (zoals nog steeds) heel veel waterwegen waren, hadden Spaansgezinde Ilpendammers over diverse sloten planken gelegd zodat er snel voortgang kon worden geboekt. Een van de soldaten gleed uit en belandde met veel lawaai in het water, wat de Purmerendse verdediging alarmeerde. Met hulp van onder andere een schip dat vanaf het Purmermeer te hulp snelde, werden de Spanjaarden teruggedreven. De aanval op Purmerend werd afgeslagen en het door velen gevreesde moordzuchtige Spaanse leger was op de vlucht geslagen.

Zeventiende eeuwse stadsplattegrond van Purmerend (Frederick de Wit, 1690). De verdedigingswerken omringen een eeuw later nog steeds de stad. Beeld: Waterlands Archief.

Bloedige veldslag

De stemming sloeg om en de verdedigers werden aanvallers. Waterlandse boeren uit omliggende dorpen sloten zich aan bij de Purmerendse soldaten. Wat volgde was een bloedige veldslag en een enorme nederlaag voor de Spaanse troepen. Aan Spaanse zijde werden meer dan 400 doden geteld! Nadat de Hollanders zich in de loop van de zeventiende eeuw definitief bevrijd hadden van de Spaanse soldaten werd het bolwerk op deze plaats gebruikt als begraafplaats.

Auteur: Wouter van Waardt (Vereniging Historisch Purmerend) / Redactie ONH

Bronnen

P. Huurdeman, De Geschiedenis van Purmerend, 1975.
G. van Sandwijk, Geschiedkundige Beschrijving van Purmerende, 1839.

Publicatiedatum: 27/06/2011

Aanvullingen

Vul deze informatie aan of geef een reactie.

Plaats een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Vereiste velden zijn gemarkeerd met *. Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.