အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံျခင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး
ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ Bournemouth လုပ္နည္းက်င့္၀တ္
1
© 2020 မယ္လနီ ခလင့္ခ္နာ (Melanie Klinkner) ႏွင့္ အယ္လီ စမစ္ (Ellie Smith) ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးမ်ားအားလံုးအား ထိန္းသိမ္းရရွိထားသည္။ ISBN: 9781858993218 မ်က္ႏွာဖံုးပံု © 2
စကားခ်ီး
ေပ်ာက္ဆံုးေနသူမ်ားဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕အစည္း (International Comission on Missing Persons) ၏ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၀င္ျဖစ္သည့္ အရွင္ဘုရင္မ ႏူအာရ္ (Queen Noor) ထံမွ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူမ်ားဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕အစည္း (ICMP) ၌ 2001 ခုႏွစ္ ကတည္းကစတင္ျပီး ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၀င္တစ္ဦးအျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္ႏွင့္အညီ ေပ်ာက္ဆံုးေနသည့္ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအတြက္ ဥပေဒစည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္တစ္ ညီတည္းျဖစ္ေသာ ႏိုင္ငံ၏ တာ၀န္ခံယူမႈအပိုင္းတြင္ သမိုင္း၀င္ အေျပာင္းအလဲအား မ်က္ျမင္ၾကံဳေတြ႕ ခြင့္ရရွိခဲ့ပါသည္။ 1990 ျပည့္ႏွစ္မ်ားကာလတြင္ ျပည္တြင္း ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ တရားမွ်တေရး အဖြဲ႕အစည္းမ်ား
ၾကိဳးစားအားထုတ္မႈမ်ားအတြက္လည္း ပံ့ပိုးမႈရွိရမည္ဆိုေသာ အခ်က္အေပၚတြင္ ခိုင္မာစြာ
သည္ ယခင္ Yugoslavia မွ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္သည့္ ေထာင္ႏွင့္ခ်ီေသာ
အေျချပဳထားျခင္း ျဖစ္သည္။ ႏွံ႔စပ္ထိေရာက္မႈရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားမွတစ္ဆင့္
အမႈတြဲမ်ားကို စတင္ စံုစမ္းစစ္ေဆးခဲ့ၾကသည္။ ဤအျခင္းအရာသည္ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူ
ႏိုင္ငံေတာ္အေနႏွင့္ လူ႕အခြင့္အေရးမ်ားအတြက္ အာမခံခ်က္တစ္ရပ္အား ေပးအပ္သြားႏိုင္ရန္
မ်ား၏ အခြင့္အေရးမ်ားအား ကာကြယ္ရန္၊ ထို႔အတူ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူမ်ားအတြက္ ထိေရာက္
ျဖစ္သည္။ ရာဇဝတ္ျပစ္မႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားသည္ ပံုမွန္အားျဖင့္ လက္နက္ကိုင္ပဋိ
မႈရွိ၍ တရားမွ်တေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားကို ထိန္းသိမ္းရန္ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ လုပ္ေ
ပကၡ၊ လူ႕အခြင့္အေရး ခ်ိဳးေဖာက္မႈႏွင့္ အလြဲသံုးစားအႏိုင္က်င့္မႈမ်ား ႏွင့္ အျခားေသာ ရာဇဝ
ဆာင္ႏိုင္စြမ္းႏွင့္ စိတ္အားထက္သန္မႈတို႔အေပၚ လူထု၏ ယံုၾကည္ကိုးစားမႈအား ပ်ိဳးေထာင္ေ
တ္ျပစ္မႈမ်ားတို႔ႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားကို ေျခရာခံရွာေဖြ၊ ျပန္ေဖာ္စစ္ေ
ပးရန္ အစရွိသည္တို႔အတြက္ ဥပေဒစည္းမ်ဥ္းအေပၚအေျခခံသည့္ နည္းဗ်ဴဟာရပ္မ်ားအတြက္
ဆးရန္ ဦးေဆာင္မႈတစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။ ၎တို႔သည္ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈမ်ား၏ သက္ေသအေထာက္
အေျခခံအုတ္ျမစ္အား ခ်အပ္ေပးႏိုင္ခဲ့သည္။ ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားအား ေျခရာခံရန္ ႏွင့္
အထားမ်ား ခိုင္လံုမႈရွိေစျခင္းအေပၚ အဓိကအာရံုျပဳ လုပ္ေဆာင္ထားျခင္း ျဖစ္ျပီး၊ ထိေရာက္မႈ
အစရွိသည္တို႔အတြက္ ဤစံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားသည္ သိပၸံနည္းက် နည္းလမ္းမ်ားစြာကို တစ္
ရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ရပ္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးအေနႏွင့္ငွာ တရားရံုး
သမတ္တည္း အသံုးျပဳေဆာင္ရြက္သြားသည္။ ထို႔ျပင္ ပဋိပကၡတိုက္ပြဲ၊ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာ
မ်ားမွ လႊဲေျပာင္းခ်အပ္ေပးထားေသာ စီမံခ်က္ၾကီးတစ္ရပ္၏ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ျဖစ္သည္။ အုပ္
က္မႈမ်ား၊ သဘာ၀ကပ္ေဘးမ်ား၊ ၾကိဳတင္စီမံထားသည့္ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈ သို႔မဟုတ္ ေရႊ႕ေျပာ
စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံျခင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ Bournemouth လုပ္
င္းေနထိုင္မႈ အစရွိသည့္တို႔ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ ပမာဏ ၾကီးမားေသာ
နည္းက်င့္၀တ္ သည္ ႏိုင္ငံတကာ စံႏႈန္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး ရွင္းလင္းျပတ္သား
ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္အမႈတြဲမ်ားအား သင့္တင့္စြာ စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းသည္ လူမႈဆက္ဆံေရး
မႈရွိေစရန္ အေရးၾကီးေသာ ေျခလွမ္းအဆင့္တစ္ဆင့္ ျဖစ္ေပသည္။ ၎သည္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား
ေပါင္းစည္းညီညြတ္မႈအတြက္ ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံမႈတစ္ရပ္ ျဖစ္ျပီး၊ ပဋိပကၡအေျခအေနမွ
အၾကား က်ယ္ျပန္႔စြာ ပိုမို ပူးေပါင္းလုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေစမည္ ျဖစ္သည္။ ေၾကာက္ဖက္ဖြ
ျပန္လည္နလန္ထူေထာင္မႈ ႏွင့္ ကာကြယ္မႈတစ္ရပ္လည္းျဖစ္ကာ ေရရွည္တည္တံ့မႈရွိေသာ
ယ္ အၾကမ္းဖက္မႈမ်ား ႏွင့္ လူသား ဆံုးရံႈးမႈမ်ား ျဖစ္ေပၚခဲ့သည့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမ်ုပ္ႏွံမႈ
ျငိမ္းခ်မ္းေရး ႏွင့္ လူသားမ်ား၏ လံုျခံဳေရးအတြက္လည္းျဖစ္ေၾကာင္း သိသာစြာေတြ႕
ေနရာမ်ားအား ၾကား၀င္အေႏွာက္အယွက္မ်ား မရွိေစရန္ ကာကြယ္ရမည္ျဖစ္ျပီး၊
ျမင္ရလာျပီ ျဖစ္သည္။ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူမွာ မည္သူပင္ျဖစ္ပါေစ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား ႏွင့္ အလြဲသံုးစား အႏိုင္က်င့္မႈမ်ားတို႔ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျ႔ပီး ထိေရာက္မႈရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအား ေဆာင္ရြက္သြားရန္မွာ ႏိုင္ငံေတာ္၏ တာ၀န္၀တၱရား ျဖစ္သည္။ ေပ်ာက္ဆံုးမႈအေျခအေနအပါအဝင္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္အမႈတြဲမ်ားအား ထိေရာက္စြာ စံုစမ္းစ စ္ေဆးရန္ ပ်က္ကြက္မႈသည္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား ႏွင့္ ၎မိသားစုမ်ားတို႔၏ အေျခခံ လူ႕အခြ င့္အေရးမ်ားအား ခ်ိဳးေဖာက္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးအေပၚ အႏၱရာယ္ရွိေသာ ပယ္ဖ်က္ပိတ္ဆို႔မႈတစ္ရပ္လည္း ျဖစ္ေပသည္။ သို႔ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ထိေရာက္မႈရွိေသာ စံုစမ္း စစ္ေဆးမႈမ်ားသည္ အတိတ္ကာလမွ ရာဇဝတ္ျပစ္မႈအက်ိဳးဆက္မ်ားအား ေျဖရွင္းစီမံရန္အတြ က္ စစ္မွန္၍ မရွိမျဖစ္လိုအပ္ေသာ ကတိကဝတ္ျပဳမႈကို ကုိယ္စားျပဳျခင္း ျဖစ္သည္။ 2008 တြင္ Bournemouth တကၠသိုလ္မွ ပညာေတာ္သင္မ်ား၏ ညႊန္ၾကားမႈအားျဖင့္ ျပင္ဆင္ထားေသာ ထုတ္ေ၀မႈတစ္ရပ္သည္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျပီး သိပၸံနည္းက် စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမွ သင္ယူေတြ႕ ရွိရေသာ အေတြ႕အၾကံဳမ်ား ႏွင့္
၎ေနရာမ်ားအား ဥပေဒႏွင့္အညီ ေလးစားသမႈထားရွိေသာ စံႏႈန္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားျဖင့္ စံုစ မ္းစစ္ေဆးသြားရေပမည္။ ဤသည္မွာ နစ္နာခံစားရသူမ်ား၏ မိသားစုမ်ားႏွင့္ လူမႈအဖြဲ႕အစ ည္း တစ္ရပ္လံုးအေပၚ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔ ေၾကြးက်န္တင္ရွိေသာ တာ၀န္၀တၱရားတစ္ရပ္ပင္ ျဖစ္သည္။ ဤတြင္တင္ျပထားေသာ လုပ္နည္းက်င့္၀တ္သည္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံျခင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတြင္ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့ေသာ ဥပေဒေရးရာအပိုင္း၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ သိပၸံနည္းက် စည္းမ်ဥ္းမ်ားအပိုင္းမွစ၍ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း ဆက္သြယ္ေရးတာ၀န္ခံ ႏွင့္ မိသားစုမ်ား၏ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈအပိုင္း အစရွိသည္တို႔မွ အဓိကပုဂၢိဳလ္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားထံမွ အၾကံဥာဏ္ရယူထားျခင္း ျဖစ္ျပီး၊ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ပိုင္းႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ကိုယ္ပိုင္စည္းမ်ဥ္းမ်ား ႏွင့္ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားထားရွိၾကေသာ ၎တို႔တစ္ဦးစီအေပၚ ၾကီးစြာ ေၾကြးတင္၊ ေက်းဇူးတင္မိပါသည္။ ICMP ကိုယ္စား အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံျခင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး
ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ Bournemouth လုပ္နည္းက်င့္၀တ္ အား မိတ္ဆက္တင္ျပခြင့္ရရွိသည့္အတြက္ လြန္စြာပင္ ၀မ္းေျမာက္မိပါသည္။
သင္ခန္းစာမ်ားတို႔ကို ပထမဆံုးအၾကိမ္ စုေပါင္းတင္ဆက္ေဖာ္ျပထားျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤသည္မွာ စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္ေသာ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအား ေဖာ္ျမဴလာထုတ္ေဖာ္ေရးဆြဲရန္အတြက္ စုေပါင္းလုပ္ေဆာင္မႈတစ္ရပ္လည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။
အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံျခင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ ဤ Bournemouth လုပ္နည္းက်င့္၀တ္ အသစ္သည္ ဤသုေတသန နည္းဗ်ဴဟာရပ္အား ဆက္လက္ လုပ္ေဆာင္ထားျခင္း ျဖစ္ျပီး၊ ဤတြင္ အေရးၾကီးလွေသာ ဤကိစၥရပ္ႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ စံႏႈန္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားအား အဓိပၸါယ္သတ္မွတ္ရန္အတြက္ငွာ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ႏွင့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔အား ကိုယ္စားျပဳသည့္ ႏိုင္ငံတကာ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ားထံမွ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားလည္း ပါ၀င္သည္။
အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံျခင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ Bournemouth လုပ္နည္းက်င့္၀တ္ သည္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈျပဳျခင္းႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ ကာကြယ္မႈ၏ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားတို႔အေနႏွင့္ တရားမွ်တမႈရွိျပီး၊ ယခင္ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့သည္မ်ားႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းျပီး အမွန္တရားအား ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ရန္ငွာ
အရွင္ဘုရင္မ အရွင္ဘုရင္မ ႏူအာရ္ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူမ်ားဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕အစည္း၏ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၀င္
1
မ်က္ႏွာစာ
ေဒါက္တာ အက္ဂ္နက္စ္ ေကာ္လာမတ္ဒ္ (Agnes Callamard) ၊ တရားရံုးျပင္ပ၊ လက္တန္း သို႔မဟုတ္ အာဏာအၾကြင္းမဲ့ စီရင္မႈမ်ားဆိုင္ရာ UN အထူး အစီရင္ခံတင္ျပသူ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားဟာဆိုရင္ လူသားသမိုင္းရဲ႕ သီးသန္႔ခြဲျခားႏိုင္တဲ့ ျဖစ္စဥ္မ်ား မဟုတ္ပါဘူး။ ကမၻာတစ္၀ွမ္း၊ ေဒသတိုင္းမွာ ျပန္႔ႏွံ႔ေနတာပါ။ အခ်ိဳ ျဖစ္ရပ္မ်ားဟာဆိုရင္ ရာစုႏွစ္ခ်ီ ၾကာျမင့္ခဲ့ျပီျဖစ္ျပီး၊ အခ်ိဳ႕ ျပစ္မႈမ်ားကေတာ့ မၾကာေသးမီက ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ ရွိခဲ့တဲ့ ျဖစ္စဥ္မ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ ဟုတ္ပါတယ္၊ ျဖစ္စဥ္တစ္ခုစီတိုင္းမွာ အေရးၾကီးတဲ့ ေနာက္ကြယ္ဇာတ္လမ္းမ်ား ရွိပါတယ္ – အျခားသူမ်ား မေျပာျပဘဲထားရွိခဲ့တဲ့၊ ျငင္းဆန္ခဲ့တဲ့၊ ဖံုးဖိခဲ့တဲ့ ဒါမွမဟုတ္ ျမွဳပ္ႏွံထားခဲ့တဲ့ အမွန္တရားမ်ားပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ တရားရံုးျပင္ပဆိုင္ရာ စီရင္မႈမ်ားနဲ႔ လက္တန္း သို႔မဟုတ္ အာဏာအၾကြင္းမဲ့ သတ္ျဖတ္မႈမ်ားနဲ႔ပတ္သက္ျပီး UN ရဲ႕ အထူး အစီရင္ခံတင္ျပသူတစ္ဦး ျဖစ္တာနဲ႔အညီ ကြ်န္မအေနနဲ႔ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေတြဟာ ရာဇ၀တ္လႈပ္ရွားမႈေတြနဲ႔ ခ်ိတ္ဆက္ေနတဲ့ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡေတြရဲ႕ ရလဒ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ႏိုင္ငံရဲ႕ ၀တၱရားတာ၀န္ပ်က္ကြက္မႈေတြရဲ႕ ရလဒ္ ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္းကို သိရွိထားပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အုပ္စုလိုက္သတ္ျဖတ္မႈနဲ႔ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ေနရာေတြဟာဆိုရင္ ေခတ္ကာလတစ္ေလွ်ာက္မွာ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မႈေတြ ၾကိမ္ဖန္တလဲလဲ ျဖစ္ေပၚခဲ့တဲ့ ေနရာေတြျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္းကိုလည္း ကြ်န္မ နားလည္သိရွိထားပါတယ္။ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားႏွင့္ ၎တို႔၏ သက္ဆိုင္ရာ ျဖစ္စဥ္မ်ားတို႔ႏွင့္ပတ္သက္ျပီး
လူ႔ကိုယ္အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ားအား ကိုင္တြယ္စီမံမႈႏွင့္ သက္ဆိုင္သူ မိသားစုမ်ား၊
ပုဂၢိဳလ္ေရးဆိုင္ရာ၊ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ၊ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ႏွင့္
က်န္ရစ္သူမ်ား၊ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား ႏွင့္ ႏိုင္ငံမ်ားတို႔၏ အက်ိဳးစီးပြား
သမိုင္းအေထာက္အထားဆိုင္ရာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ားသည္ ေနရာအလိုက္၊
အစရွိသည္တို႔ႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ လူ႔အခြင့္အေရး စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား၊ စံခ်ိန္စံညႊန္းမ်ားႏွင့္
သက္ဆိုင္သူတစ္ဦးခ်င္းစီအလိုက္၊ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းအလိုက္၊ ထို႔ျပင္ ႏိုင္ငံအလိုက္
ဥပေဒမ်ားတို႔၏ အဂၤါရပ္အစံုအလင္ကို ခိုင္မာစြာ ခ်ိတ္ဆက္စုစည္းေပးထားသည္။
အစရွိသည္တို႔အေပၚမူတည္ျပီး ကြဲျပားျခားနားမႈမ်ား ရွိပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ၎တို႔၏
ဤလုပ္နည္းက်င့္၀တ္အတိုင္း အသံုးခ်မည္ဆိုပါက အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ား၊
သိသာထင္ရွားမႈသည္ သေဘာထားကြဲလြဲမႈမ်ားထက္ ေက်ာ္လြန္ျပီး၊ နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ကာ
ထို႔ျပင္ ၎တြင္ ရွိေနသည့္ က်န္ရစ္ေသာ လူ႔ကိုယ္အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမ်ား အစရွိသည္တို႔သည္
မ်ိဳးဆက္အစဥ္အဆက္ ဆက္ခံဆင္းသက္လာခဲ့ပါသည္။ အဆံုးသတ္ ႏႈတ္ဆက္ဂုဏ္ျပဳျပီး၊
ကနဦး ရွာေဖြေတြ႕ ရွိမႈႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးခ်ိန္မွစ၍ အေထာက္အထားရွာေဖြမႈဆိုင္ရာ
ေနာက္ဆံုးအေနႏွင့္ ေလးစားသမႈေပးအပ္သည့္အေနႏွင့္ငွာ အုပ္စုလိုက္
ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားႏွင့္ တရား၀င္ တရားမွ်တမႈအား ရွာေဖြခ်ိန္ႏွင့္ ေရရွည္ အထိမ္းအမွတ္
ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား ထိန္းသိမ္းကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေရး ႏွင့္ ေအာက္ေမ့သတိရမႈ
ေက်ာက္တိုင္ထိန္းသိမ္းမႈမ်ား ေဆာင္ရြက္ျပီးသည့္အထိ ကာလတစ္ေလွ်ာက္ ၎တို႔ႏွင့္
တာ၀န္၀တၱရားသည္ အတိတ္၊ လက္ရွိႏွင့္ အနာဂါတ္မ်ိဳးဆက္မ်ားတို႔၏ တာ၀န္ပင္ ျဖစ္သည္။
ထိုက္တန္ေသာ ေလးစားသမႈထားရွိ၍ ခြဲျခားဆက္ဆံျခင္းမခံရေသာ၊ ထို႔ျပင္
သို႔ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ငွာ မည္သည့္အေျခအေန၌မဆို အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ား၏
ဂုဏ္သိကၡာရွိေသာ စီမံကိုင္တြယ္မႈကို လက္ခံရရွိမည္ ျဖစ္သည္။
တည္ရွိမႈအား ျငင္းဆန္ျခင္း သို႔မဟုတ္ ဖံုးကြယ္ျခင္းမ်ား မျပဳသင့္ေပ၊ ထိုနည္းတူ
ႏိုင္ငံတကာ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းတစ္ရပ္ျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ အုပ္စုလိုက္
၎ေနရာမ်ားအား ဖ်က္စီး သို႔မဟုတ္ ျဖိဳဖ်က္ျခင္းမ်ားလည္း မျပဳလုပ္သင့္ေပ။ ထိုနည္းတူ မည္သည့္အေျခအေန၌မဆို အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား ရွာေဖြသူမ်ား သို႔မဟုတ္ ၎ေနရာအေၾကာင္း ေျပာဆိုသူမ်ား အစရွိသည္တို႔အား အက်ဥ္းခ်ျခင္း၊ ျခိမ္းေျခာက္ျခင္း သို႔မဟုတ္ လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္ပစ္ျခင္းမ်ားလည္း မျပဳရေပ။ ၎အစား လူ႕အခြင့္အေရးအား အေျခခံသည့္ အလံုးစံုပါ၀င္ေသာ ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္းအား အသံုးျပဳရမည္ ျဖစ္သည္။ ေသဆံုးသူမ်ား၏ ဂုဏ္သိကၡာအား ထိန္းသိမ္းေပးျပီး၊ ျဖစ္ႏိုင္ပါက မိသားစုမ်ားႏွင့္ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း၏ နစ္နာခံစားရမႈမ်ားအား ေလ်ာ့ပါးသက္သာေစကာ အမွန္တရားႏွင့္ တရားမွ်တမႈအား ရွာေဖြေပးျပီး၊ ထို႔အျပင္ ၎ကဲ့သို႔ျဖစ္ရပ္မ်ား ေနာက္တစ္ၾကိမ္ ထပ္မျံ ဖစ္ေပၚျခင္း မရွေ ိ စရန္ ကတိက၀တ္ျပဳခ်က္ႏင ွ အ ့္ တူ အလံးု စံထ ု ည္သ ့ င ြ း္ စဥ္းစားမႈျပဳေသာ
ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအေပၚ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔၏ စီမံကိုင္တြယ္မႈသည္ အမ်ားအားျဖင့္ ခြဲျခားဆက္ဆံမႈမ်ားရွိကာ မသင့္တင့္သည္မ်ား သို႔မွမဟုတ္ အလြန္ရိုးရွင္းျပီး ျခားနားမႈမရွိသည္မ်ား ရွိတတ္ေပသည္။ ဤသည္အား ရပ္တန္႔ပစ္ဖို႔ လိုအပ္ပါသည္။ မိသားစုမ်ား၊ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူမ်ား၊ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း ႏွင့္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔၏ အမ်ိဳးစံုလင္ကြဲျပားေသာ အက်ိဳးစီးပြားႏွင့္ စိုးရိမ္ပူပန္မႈမ်ားတို႔အား ေလးစားသမႈထားရွိ၍ အကာအကြယ္ေပးအပ္ရန္အတြက္ငွာ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔သည္ ဤသည္ထက္မက ပိုမိုေကာင္းမြန္စြာ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ပါသည္၊ လုပ္ေဆာင္ရမည္ ျဖစ္ပါသည္။ ဤသည္မွာ ဘံုလူသားခ်င္းစာနာေထာ က္ထားမႈအတြက္ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔၏ မွ်ေ၀ေသာ တာ၀န္၀တၱရားတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။
ကုသေျဖရွင္းမႈ၊ စီမံခန္႔ခြဲမႈ ႏွင့္ ၾကီးၾကပ္အုပ္ခ်ဳပ္မႈတို႔အား လိုအပ္ေပသည္။
အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံျခင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ Bournemouth လုပ္နည္းက်င့္၀တ္ သည္ ဤအျခင္းအရာမ်ား အားလံုးအား ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္သည့္ အဓိကက်ေသာ ထည့္၀င္လုပ္ေဆာင္မႈတစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။ ၎သည္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္သည့္ အလြန္အေရးၾကီးေသာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ားအား ေဖာ္ထုတ္ေပးကာ အမွန္တရားႏွင့္ တရားမွ်တမႈအတြက္ မိမိတို႔၏ လူ႕အခြင့္အေရးအား က်န္ရစ္သူမိသားစုမ်ား က်င့္သံုးႏိုင္ေစရန္အတြက္ ဥပေဒႏွင့္အညီျဖစ္၍ ေလးစားသမႈထားရွိေသာ အကာအကြယ္မ်ား ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈနည္းလမ္းမ်ားတို႔ကို ပံ့ပိုးေပးထားသည့္ ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒခြဲမ်ားအား အတူတကြ စုစည္းေပးထားသည္။ ဤလုပ္နည္းက်င့္၀တ္သည္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား၊ က်န္ရစ္သည့္
တရားရံုးျပင္ပ၊ လက္တန္း သို႔မဟုတ္ အာဏာအၾကြင္းမဲ့ စီရင္မႈမ်ားဆိုင္ရာ အထူး အစီရင္ခံတင္ျပသူ၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္
2
ေဒါက္တာ အက္ဂ္နက္စ္ ေကာ္လာမတ္ဒ္ တရားရံုးျပင္ပ၊ လက္တန္း သို႔မဟုတ္ အာဏာအၾကြင္းမဲ့ စီရင္မႈမ်ားဆိုင္ရာ UN အထူး အစီရင္ခံတင္ျပသူ
လုပ္နည္းက်င့္၀တ္၏ ရည္မွန္းခ်က္ႏွင့္ နယ္ပယ္အတိုင္းအတာ
မာတိကာ
အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားသည္ ပဋိပကၡတိုက္ပြဲမ်ား ႏွင့္ စုေပါင္း လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မႈ
လုပ္နည္းက်င့္၀တ္၏ ရည္မွန္းခ်က္ႏွင့္ နယ္ပယ္အတိုင္းအတာ.................................3 အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအတြင္း ဆက္စပ္ရာ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား..............................................................................................6 A. ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ ရွိမႈ ႏွင့္ အႏၱရာယ္ကင္းေသာ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈ...................................8 B. ကာကြယ္မ.ႈ....................................................................................................................................8 C. စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ.............................................................................................................................9 D. အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မ.ႈ .......................................................................................12 E. လူ႕ခႏၶာအၾကြင္းအက်န္မ်ား ျပန္လည္အပ္ႏွံမ.ႈ ........................................................................14 F. တရားမွ်တေရး .............................................................................................................................15 G. အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္ ျပဳလုပ္မ.ႈ .......................................................................................16 ေနာက္ဆက္တြဲ 1..............................................................................................................................17 ေနာက္ဆက္တြဲ 2..............................................................................................................................18 ေနာက္ဆက္တြဲ 3..............................................................................................................................19 ေနာက္ဆက္တြဲ 4..............................................................................................................................20 ေနာက္ဆက္တြဲ 5..............................................................................................................................21 ေနာက္ဆက္တြဲ 6..............................................................................................................................22
မ်ားတို႔တြင္ မၾကာခဏ ေတြ႕ ရွိရတတ္ေသာ အေမြအႏွစ္တစ္ခု ျဖစ္ေပသည္။ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူမ်ားအတြက္မူ မိမိတို႔ ခ်စ္ခင္ရသူမ်ား၏ ကံၾကမၼာ ႏွင့္ ၎ တို႔ရွိေနမည့္ေနရာအား သိရွိဖို႔ရန္၊ ထို႔ျပင္ ေသဆံုးသူမ်ား၏ ရုပ္အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ျမွဳပ္ႏွံရန္ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ အမွတ္တရ အထိန္းအမွတ္ျပဳလုပ္၍ ဂုဏ္ျပဳေပးဖို႔ရန္ အလြန္ပင္ လိုအပ္ေပသည္။ စင္စစ္ ဤလိုအပ္ခ်က္သည္ အမွန္တရားအား သိရွိႏိုင္ရန္အတြက္ တရား၀င္ အခြင့္အေရးတစ္ရပ္အား အသိအမွတ္ျပဳျခင္းလည္း ျဖစ္ေပသည္။ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားတြင္ အမွန္တရား၊ တရားမွ်တမႈ ႏွင့္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူမ်ား၏ တာ၀န္ယူမႈတို႔ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ ထိေရာက္ေသာ မရွိမျဖစ္လိုအပ္သည့္ အေထာက္အထား သက္ေသမ်ား ပါ၀င္ေနသည္။ သို႔ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ငွာ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား ကာကြယ္ေရး၊ ထိန္းသိမ္းေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတို႔အတြက္ ထိေရာက္ေသာ စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ႏွင့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔သည္ အလြန္ပင္ အဓိကက် အေရးၾကီးေပသည္။ သို႔ေသာ္လည္း လက္ရွိတြင္ ဤနယ္ပယ္အတြင္းမွ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အဓိကက်သည့္ ပါ၀င္လုပ္ေဆာင္သူမ်ားအၾကား လုပ္ငန္းစီမံလည္ပတ္မႈအတြက္ အေကာင္းဆံုး လက္ေတြ႕ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္းမ်ား ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရွိေသာ္လည္း အားလံုး အသံုးျပဳ၊ မွ်ေ၀ႏိုင္သည့္ ဘံုစံညႊန္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား မရွိေသးေပ။ သက္ဆိုင္သူမ်ား ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳ၍ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးထားေသာ လုပ္ငန္းစဥ္အားျဖင့္ ေဆာင္ရြက္ထားသည့္ ဤလုပ္နည္းက်င့္၀တ္သည္ ဤလိုအပ္ေသာ ကြာဟခ်က္အား ျဖည့္ဆည္းေပးမည္ျဖစ္သည္။ ၎သည္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား ႏွင့္ ေကာင္းမြန္ေသာ လုပ္ငန္းအေလ့အက်င့္မ်ားႏွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာ လက္ရွိ တည္ရွိေနသည့္ စာရြက္စာတမ္းမ်ားအား ဆင့္ပြားထားျခင္း မဟုတ္သလို အစားထိုးျခင္းလည္း မဟုတ္ေပ1။ ၎အစား အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ အျပန္အလွန္ခ်ိတ္ဆက္၊ ဆက္စပ္မႈရွိေသာ စည္းမ်ဥ္း ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္းအား ကမ္းလွမ္းေပးသည္။ ၎သည္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔အား ေထာက္ပံ့ေပးျခင္းအားျဖင့္ အမ်ားအျပားေသာ ပါ၀င္သက္ဆိုင္သူမ်ားႏွင့္အတူ ၎တို႔ တစ္ရပ္လံုးႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ဤလုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား၏ ကာလအလိုက္ အစဥ္အဆက္ျပဇယား၊ အတူတကြျဖစ္ေသာ စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ႏွင့္ ယႏၱရားလည္ပတ္မႈမ်ား၊ ထို႔ျပင္ အမွန္တရား ႏွင့္ တရားမွ်တမႈအား ေရွ႕တိုး၊ အေကာင္အထည္ေဖာ္ရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္အတြက္ အျပန္အလွန္ အားထုတ္လုပ္ေဆာင္မႈ အစရွိသည္တို႔ကို လိုက္နာထားသည္ (1) အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံျခင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ ႏိုင္ငံတကာ လုပ္နည္းက်င့္၀တ္၊ ၎သည္ သက္ဆိုင္ရာ ဥပေဒျပဌာန္းခ်က္မ်ားအား အေျချပဳထားျပီး၊ ႏိုင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရးဥပေဒ၊ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒ၊ ႏွင့္ သက္ဆိုင္သည့္ေနရာမ်ားတြင္ ႏိုင္ငံတကာ ျပစ္မႈဆိုင္ရာ ဥပေဒ အစရွိသည္တို႔၏ ဥပေဒခြဲမ်ားအား ေပါင္းကူး၊ ေပါင္းစည္း ေဆာင္ရြက္ထားသည္၊ ထို႔ျပင္ အဆိုပါ သက္ဆိုင္ရာ စာရြက္စာတမ္းမ်ား၏စာရင္းအား ေနာက္ဆက္တြဲ 1 တြင္ ၾကည့္ရႈပါ။
1
@GraveProtection
massgraveprotection@bournemouth.ac.uk
www.bournemouth.ac.uk/mass-grave-protection
3
(2) လုပ္နည္းက်င့္၀တ္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ပညာေရးရႈေထာင့္ မွတ္ခ်က္ သည္ ၎၌ပါ၀င္သည့္
သို႔ျဖစ္ရာ အနည္းဆံုး အဆင့္တစ္ဆင့္တြင္ သက္ဆိုင္ရာ နည္းလမ္းမ်ားႏွင့္အညီ
အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားသို႔ ဦးတည္ေနသည့္ အေထာက္အထားအခ်က္အလက္မ်ား
မည္သည့္အေျခအေနအတြက္မဆို သက္ေရာက္အသံုးခ်ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္
ႏွင့္ ေဆြးေႏြးခ်က္မ်ားတို႔ကို သံုးသပ္ထားသည္။ သီးျခား ထုတ္ေ၀ထားေသာ
ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားတို႔သည္ အမွန္တရား ႏွင့္ တရားမွ်တမႈရွိေရး
ပညာေရးရႈေထာင့္ မွတ္ခ်က္သည္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး
ပန္းတိုင္ ႏွစ္ရပ္စလံုးအေပၚ လံုေလာက္စြာ ျဖည့္ဆည္းမႈ ျပဳသင့္ေပသည္၊ ဆိုလိုသည္မွာ
ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈလုပ္ငန္းစဥ္အတြင္း ေတြ႕ ရွိရေသာ ရႈေထာင့္အျမင္မ်ား ႏွင့္
၎တို႔သည္ အာဏာပိုင္မ်ား၏ စိစစ္၊ စစ္ေဆးမႈအား ခံႏိုင္ရည္ရွိရေပမည္။
လိုအပ္ခ်က္မ်ားတို႔ကို ေမွ်ာ္မွန္းထားသည့္အတိုင္း လက္ေတြ႕ က်င့္သံုးႏိုင္ေၾကာင္း၊
နည္းစနစ္
ထို႔ျပင္ သက္ဆိုင္သည့္ေနရာမ်ားတြင္ ညွိႏိႈင္းေဆာင္ရြက္မႈျပဳႏိုင္ေစေၾကာင္း
ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၏ သက္ဆိုင္ရာအေၾကာင္းအရာမ်ားအား ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ
ေသခ်ာေစရန္အတြက္ငွာ အထူးခ်ဲ႕ ထြင္၊ ေဖာ္ျပထားသည္။
ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးသူမ်ား၊ တရားသူၾကီးမ်ား၊ အမႈစစ္မ်ား၊
အသံုးျပဳသူမ်ား - ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္အား လက္ေတြ႕ က်င့္သံုးသူမ်ားမွ
လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ၀န္ထမ္းမ်ား/ရဲ၀န္ထမ္း၊ အရပ္သား လူမႈအဖြဲ႕အစည္း ကိုယ္စားလွယ္မ်ား
အသံုးျပဳႏိုင္ေစရန္အတြက္ ရည္ရြယ္ထားျပီး၊ ဤတြင္ အစိုးရ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ အရာရွိ၀န္ထမ္းမ်ား၊ ဥပေဒ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ေရး ၀န္ထမ္းမ်ား၊ ဥပေဒေရးရာ ကိုယ္စားလွယ္မ်ား၊ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ အထူးကြ်မ္းက်င္သူမ်ား၊ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ
ႏွင့္ ပညာရပ္ဆိုင္ရာအပိုင္းမ်ား အစရွိသည္တို႔ အပါအ၀င္ ဖိတ္ၾကားထားေသာ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ားတို႔၏ အေတြ႕အၾကံဳ၊ ထည့္သြင္းပါ၀င္မႈတို႔အားျဖင့္ ပံုသြင္းပံုေဖာ္ထားျခင္း ျဖစ္ျပီး၊ ၎သည္ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏံွမႈဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္
ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား၊ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ၀န္ထမ္းမ်ား ႏွင့္ ကြ်မ္းက်င္ အရပ္သား လူမႈအဖြဲ႕အစည္း ဇာတ္ေကာင္မ်ား အစရွိသည္တို႔ အကန္႔အသတ္မရွိ ပါ၀င္သက္ဆိုင္သည္။
2
လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၏ နယ္ပယ္အတိုင္းအတာ ႏွင့္ သက္ေရာက္အသံုးခ်မႈ အမႈတစ္မႈခ်င္းစီအလိုက္ အေျခခံ၍ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၏ သက္ဆိုင္ရာ လုပ္ပိုင္ခြင့္အတိုင္းအတာသည္ လူ႔အခြင့္အေရး တလြဲသံုးစားအႏိုင္က်င့္မႈမ်ား ႏွင့္ ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ေပၚသည့္ ႏိုင္ငံတြင္း ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအတိုင္းအတာသို႔ ကန္႔သတ္ထားသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဤအျခင္းအရာသည္ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္အေနႏွင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အေျခအေနမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားျဖင့္ ဆက္ႏြယ္ေနျခင္းကို တားျမစ္ႏိုင္ျခင္း မရွိေပ။3 အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားအတြင္းမွ သားေကာင္မ်ားသည္ အမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီး ႏွင့္/ သို႔မဟုတ္ ကေလးမ်ား ျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။ ၎တို႔သည္ ပဋိပကၡအတြင္း တစ္ဘက္ဘက္မွေသာ အရပ္သားမ်ား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ လက္နက္ကိုင္ေသာင္းက်န္းသူမ်ားလည္း ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္သည္ ျခားနားျခင္းမ်ားမျပဳဘဲ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ သို႔မဟုတ္ အျခားေသာ ခံယူခ်က္ရႈေထာင့္၊ တိုင္းရင္းသား လူနည္းစု လူမႈအဖြဲ႕အစည္း၊ လိင္အမ်ိဳးအစား၊ လိင္စိတ္ခံယူခ်က္၊ လိင္သတ္မွတ္ခ်က္၊ ဘာသာေရး သို႔မဟုတ္ ယံုၾကည္ခ်က္၊ အသက္အရြယ္၊ လူမ်ိဳး၊ အသားအေရာင္၊ ဘာသာစကား၊ တိုင္းရင္းသားျဖစ္မႈ၊ ဇာတ္အမ်ိဳးအစားခြဲျခားမႈ၊ မူလ ႏိုင္ငံသား သို႔မဟုတ္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္း၊ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ သို႔မဟုတ္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ခ်ိဳ႕တဲ့မသန္စြမ္းမႈ၊ က်န္းမာေရးအေျခအေန၊ ပိုင္ဆိုင္မႈ၊ ေမြးဖြားမႈ၊ အိမ္ေထာင္ေရး အေျခအေန ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒေရးရာမ်ားတို႔မွ အသိအမွတ္ျပဳသည့္ အျခားေသာ ေနာက္ခံ အခ်က္အလက္မ်ား မွန္သမွ် အစရွိသည္တို႔ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ပါေစ
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၊ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ သိကြ်မ္းနားလည္မႈ၊ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈဆိုင္ရာ ဥပေဒ၊ ထိုနည္းတူ ပထ၀ီေဒသဆိုင္ရာ မတူကြဲျပားမႈ အစရွိသည္တို႔အေပၚ ေရာင္ျပန္ထင္ဟပ္မႈ ရွိေပသည္။4 အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ား ဤလုပ္ငန္းက်င့္ဝတ္၏ ရည္ရြယ္ခ်က္အတြက္ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔သည္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ားအား အနက္ဖြင့္ဆိုေပးထားပါသည္ • ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒအတြင္း အနက္ဖြင့္ဆိုထားျခင္းမရွိသည့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ဟူေသာ ေ၀ါဟာရသည္ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္အတြင္းတြင္မူ ‘ျမွဳပ္ႏွံထားေသာ၊ ျမဳပ္ေနေသာ သို႔မဟုတ္ မ်က္ႏွာျပင္တြင္ ျပန္႔က်ဲေနေသာ (တစ္ခုမကသည့္) အမ်ားအျပားေသာ (အရိုးစုမ်ား၊ ေရာေႏွာၾကြင္းက်န္ေနသည္မ်ား၊ ႏွင့္ က်န္ရစ္ အစိတ္အပိုင္းအစမ်ား အစရွိသည္တို႔အပါအ၀င္) လူ႔ခႏၶာကိုယ္ အၾကြင္းအက်န္မ်ား ရွိေနသည့္ ေနရာ သို႔မဟုတ္ သတ္မွတ္ဧရိယာကို ဆိုလိုျခင္းျဖစ္ျပီး၊ ေသဆံုးမႈ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ခႏၶာကိုယ္အၾကြင္းအက်န္ စြန္႔ပစ္မႈနည္းလမ္းအား ဥပေဒႏွင့္အညီ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြက္ ခြင့္ျပဳခ်က္ေပးအပ္ထားေသာ ၀န္းက်င္ အေျခအေနမ်ား ျဖစ္ရေပမည္’။ • ေပ်ာက္ဆံုး ပုဂၢိဳလ္မ်ား ဆိုသည္မွာ ‘ပဋိပကၡအေျခအေန၊ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တလြဲသံုးစားအႏိုင္က်င့္မႈမ်ား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ၾကိဳတင္စီမံထားေသာ အၾကမ္းဖက္မႈမ်ား အစရွိသည္တို႔၏ ရလဒ္အေနႏွင့္ငွာ ေပ်ာက္ဆံုးေနေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ဆိုလိုျခင္းျဖစ္သည္။’5 • လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္အတြင္းမွ နစ္နာသူသားေကာင္ ဆိုသည္မွာ ‘ႏိုင္ငံအတြင္းမွ
ဤက်င့္၀တ္အား သက္ေရာက္အသံုးခ်ရန္ ရည္ရြယ္သည္။
ျပစ္မႈဥပေဒဆိုင္ရာ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ သို႔မဟုတ္ ႏိုင္ငံတကာ
အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအား စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္း သို႔မဟုတ္ တူးေဖာ္မူႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျပီး
လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒ သို႔မဟုတ္ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ
‘စံေတြ႕ ရွိခ်က္’ သို႔မဟုတ္ ‘ပံုမွန္ေတြ႕ ရွိရခ်က္’ ဟူ၍ မရွိေသးေပ။ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအား စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းမ်ားသည္ လြန္စြာပင္ အေသးစိတ္အခ်က္အလက္လိုက္၍ ကြဲျပားေပသည္။ ဤသည္မွာ ပထ၀ီဆိုင္ရာ ႏွင့္ ေလာကီေရးရာမတည္ျမဲမႈ အခ်က္မ်ား၊ ထို႔အတူ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ အေျခအေနမ်ားကဲ့သို႔ေသာ အခ်က္မ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။ ၎ရလဒ္အေနႏွင့္ငွာ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္သည္ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ျပန္လည္တူးေဖာ္ေရး အမႈတြဲမ်ား အားလံုးအတြက္ အေကာင္းဆံုး အေျခခံ လက္ေတြ႕ေဆာင္ရြက္မႈ၏ စံသတ္မွတ္ခ်က္ ရႈေထာင့္အေနႏွင့္ငွာ ရည္ရြယ္ျခင္း မဟုတ္ေပ။ ၎အစား ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္သည္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္စြမ္း အေျခအေနမ်ား ႏွင့္ အဆင့္မ်ား အားလံုးတြင္ လက္ေတြ႕ေဆာင္ရြက္ၾကသူမ်ားမွ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈလုပ္ငန္းစဥ္တစ္ခု အတြင္း ညွိႏိႈင္းပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေစဖို႔ ပံ့ပိုး၊ သတင္းအခ်က္အလက္ ေထာက္ပံ့ေပးႏိုင္ရန္ငွာ အေသးစိတ္ အဘက္ဘက္မွ ထည့္သြင္းစဥ္းစားမႈမ်ားအား ေထာက္ပံ့ေပးသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္အတြင္း ပါ၀င္ေသာ ထည့္သြင္းစဥ္းစားမႈမ်ားသည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ခုခ်င္းစီအေပၚ လံုး၀သက္ဆိုင္အသံုးခ်ႏိုင္မႈ ရွိခ်င္မွရွိမည္ျဖစ္ေၾကာင္း မွတ္သားထားသင့္ေပသည္။ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္သည္ အလံုးစံုအေျခအေနမ်ားတြင္ အေထာက္အပံ့ျပဳေပးႏိုင္ေစဖို႔ ရည္ရြယ္ဒီဇိုင္းေရးဆြဲထားျခင္း ျဖစ္ျပီး၊ ၎လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၏ အေသးစိတ္ ရႈေထာင့္မ်ားအလိုက္ သက္ေရာက္အသံုးခ်ရန္ သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္ခ်က္သည္
ျပင္းထန္ေသာ ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒမ်ား အစရွိသည္တို႔ကို ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားေၾကာင့္ျဖစ္ေစ ျဖစ္ေပၚေသာ လႈပ္ရွားမႈမ်ား သို႔မဟုတ္ ခ်န္လွပ္ဖယ္ရွားမႈမ်ားတို႔ေၾကာင့္ငွာ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ သို႔မဟုတ္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရရွိမႈ၊ စိတ္ခံစားခ်က္ပိုင္းဆိုင္ရာ နစ္နာခံစားရမႈမ်ား၊ စီးပြားေရး နစ္နာဆံုးရံႈးမႈ သို႔မဟုတ္ မိမိတို႔၏ အေျခခံ အခြင့္အေရးမ်ား သိသိသာသာ နစ္နာထိခိုက္မႈ အစရွိသည္တို႔ ပါ၀င္သည့္ ထိခိုက္မႈအား ခံစားရေသာ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးခ်င္းစီ သို႔မဟုတ္ အုပ္စုအဖြဲ႕လိုက္ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ဆိုလိုျခင္းျဖစ္သည္’။6 ႏိုင္ငံတကာဥပေဒႏွင့္အညီ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္အတြင္း အသံုးျပဳသည့္ နစ္နာသူသားေကာင္ဟူေသာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္သည္ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈတစ္ခုအတြ င္းမွ တစ္ဦးခ်င္းစီမ်ား (‘အေျခခံ’ သို႔မဟုတ္ ‘တိုက္ရိုက္’ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား) ကိုသာမက ၎တို႔၏ မိသားစုမ်ားႏွင့္အတူ သက္ဆိုင္ပါက ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား (‘တစ္ဆင့္ခံ’ သို႔မဟုတ္ ‘တိုက္ရိုက္မဟုတ္ေသာ’ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား)ကိုပါ ဆိုလိုျခင္း ျဖစ္သည္။ ေသခ်ာစြာ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈရွိေစရန္အတြက္ငွာ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္အတြင္း၌ အခ်ိဳ႕ေသာ ျပဌာန္းေဖာ္ျပခ်က္မ်ားႏွင့္ သက္ဆိုင္မႈရွိေသာ အေျခအေနမ်ားတြင္ ‘မိသားစုမ်ား’၊ ‘မိသားစု၀င္မ်ား’ ႏွင့္ ‘သက္ေရာက္မႈရွိေသာ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား’ အစရွိသည္တို႔အတြက္ ကိုးကားခ်က္မ်ားကိုပါ ျပဳလုပ္ေပးထားသည္။7
အမႈတစ္မႈခ်င္းစီအေပၚအေျခခံကာ လက္ေတြ႕က်င့္သံုးေဆာင္ရြက္သူမ်ားမွ သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္မႈ ျပဳသင့္ေပသည္။ ဤတြင္ ေထာက္ခံခြင့္ျပဳခ်က္ရ ကြ်မ္းက်င္ အရပ္သား လူမႈ အဖြဲ႕အစည္းတစ္ရပ္၏ ေထာက္ပံ့မႈလက္ေအာက္မွ ျဖစ္ေသာ ႏိုင္ငံသား ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ကနဦးအစျပဳ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားလည္း ပါ၀င္ႏိုင္သည္။ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ တူးေဖာ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္အတြင္း ပါ၀င္သက္ဆိုင္ေကာင္း သက္ဆိုင္ေနသည့္ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူမ်ား၊ ထို႔ျပင္ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ားမဟုတ္ေသာ္လည္း တူးေဖာ္မႈအား ေဆာင္ရြက္ၾကသူမ်ား အစရွိသည္တို႔ကိုလည္း ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ ကနဦးအစျပဳေဆာင္ရြက္မႈမ်ားအားျဖင့္ ‘တရား၀င္ျဖစ္ေစမည္’ ျဖစ္သည္။ ေနာက္ထပ္ ဆက္လက္ေဆြးေႏြးခ်က္အတြက္ငွာ ပူးတြဲပါရွိေသာ ပညာရပ္ရႈေထာင့္ မွတ္ခ်က္အား ၾကည့္ရႈပါ။
2
ဥပမာအားျဖင့္ လူသားမ်ားမွျပဳလုပ္သည့္ ကပ္ေဘးမ်ားပါ အပါအ၀င္ ကပ္ေဘးအႏၱရာယ္မ်ား၊ ႏွင့္ နယ္စပ္အားျဖည့္မႈ သို႔မဟုတ္ တရားမ၀င္ ကုန္ကူးမႈတို႔၏ ရလဒ္ျဖစ္သည့္ ေသဆံုးမႈမ်ား။
3
4
4
ကြ်မ္းက်င္ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္မႈအတြက္ နမူနာ နည္းပညာမ်ားႏွင့္ သက္ဆုိင္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ားအား ပူးတြဲပါရွိသည့္ ပညာရပ္ရႈေထာင့္ မွတ္ခ်က္အတြင္း၌ ၾကည့္ရႈႏိုင္သည္။
5
ပါလီမန္သမၼဂအတြင္း ႏွင့္ ICRC (2009) ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား – ပါလီမန္၀င္မ်ားအတြက္ လက္ကိုင္စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ 9 ႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္ ထုတ္ျပန္ခ်က္ႏွင့္ တစ္ညီတည္းအညီ။ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္၍မူ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ မရွိေသးေပ။ ဤအတြင္း အၾကံျပဳထားေသာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္သည္ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡ၏ ရလဒ္အေနႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ 2019 UN လံုျခံဳေရးေကာင္စီ ေျဖရွင္းမႈနည္းလမ္းအတြင္း ေတြ႕ ရွိသည့္ ယူဆခ်က္ႏွင့္ယွဥ္လွ်င္ ပိုမို နယ္ပယ္က်ဥ္းေျမာင္းမႈရွိျပီး၊ ‘ႏုိင္ငံတကာ သို႔မဟုတ္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မဟုတ္သည့္ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡ၏ ရလဒ္အျဖစ္ ေျဖရွင္းေဆာင္ရြက္ႏိုင္ျခင္းမရွိေသာ’ ပုဂၢိဳလ္မ်ားႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းသည့္ 2010 UNHCR အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္အား အပ္ခိုးထင္ဟပ္မႈျပဳသည္ (အပိုဒ္ 9)။ တစ္ခ်ိန္တည္းတြင္ပင္ ဤအတြင္းမွ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္သည္ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ထက္ ေက်ာ္လြန္ေသာ ေခါင္းစဥ္အေၾကာင္းအရာျဖစ္သည့္ ေပ်ာက္ဆံုး ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္သူမ်ားအား ေဖာ္ျပထည့္သြင္းထားျခင္း မရွိေပ။
6
ဤသည္မွာ ေနာက္ဆက္ A ၊ 1 ရွိ ျပစ္မႈ ႏွင့္ အာဏာအလြဲသံုးစားျပဳမႈမွ သားေကာင္မ်ားအတြက္ အေျခခံ တရားမွ်တမႈ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ားဆိုင္ရာ UN ထုတ္ျပန္ခ်က္၊ ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရး ဥပေဒ ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္း စာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားတို႔အတြက္ ေျဖရွင္းမႈနည္းလမ္း ႏွင့္ ျပန္လည္ျပင္ဆင္မႈဆိုင္ရာ အခြင့္အေရးႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ UN အေျခခံမူစည္းမ်ဥ္းမ်ား ႏွင့္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား၊ ေနာက္ဆက္ V ၊ 8 ႏွင့္ အတင္းအၾကပ္ျပဳေသာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈအတြင္းမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ား အားလံုးအား ကာကြယ္ေရးအတြက္ ႏိုင္ငံတကာ ကြန္ဗင္းရွင္း၏ ပဲ့တင္ခ်က္အပိုဒ္ 24(1) အစရွိသည္တို႔မွ စုေပါင္းထားေသာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္တစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။
7
‘မိသားစုမ်ား’ ၊ ‘မိသားစု၀င္မ်ား’ သို႔မဟုတ္ ‘သက္ဆိုင္ေသာ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား’ ဟူသည့္ ေ၀ါဟာရမ်ားအား ကိုးကားအသံုးျပဳမႈသည္ ၎တို႔သည္ နစ္နာခံစားရသူ သားေကာင္မ်ား မဟုတ္ေၾကာင္း တစ္နည္းနည္းျဖင့္ အၾကံျပဳ၊ ဆိုလိုျခင္း မဟုတ္ေပ။ ထို႔ျပင္ မိသားစုတစ္စုခ်င္းစီ ႏွင့္ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း အဖြဲ႕၀င္မ်ား ကိုယ္၌သည္ပင္လွ်င္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား၏ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းျဖစ္ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈလက္ေအာက္မွ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ ခ်ိဳးေဖာက္နစ္နာမႈမ်ားတြင္ အျခားနစ္နာခံစားရသည့္ တိုက္ရိုက္ သားေကာင္းမ်ား ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း အသိအမွတ္ျပဳထားသည္။
• ႏိုင္ငံတကာဥပေဒအတြင္း အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုထားျခင္းမရွိသည့္ မိသားစု ဟူေသာ ေ၀ါဟာရအား ဤတြင္ အေသးစိတ္အေျခအေနအလိုက္ လူမႈေရးဆိုင္ရာ လက္ေတြ႕နယ္ပယ္ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာ အယူအဆတြင္ အသံုးျပဳထားသည္။8 ဤလုပ္နည္းက်င့္၀တ္၏ ရည္ရြယ္ခ်က္အား ျဖည့္ဆည္းရန္အတြက္ငွာ မိသားစု၀င္မ်ားဟုဆိုရာ၌ ဥပမာအားျဖင့္ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူ ပုဂၢိဳလ္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျပီး ေသြးခ်င္းနီးစပ္မ9ႈ ၊ ႏွင့္ ရုပ္အၾကြင္းအက်န္ ႏွင့္ ဥပေဒေရးရာ စာရြက္စာတမ္း အေထာက္အထားမ်ားအား သင့္တင့္စြာ လက္ခံရယူႏိုင္မႈတို႔အတြက္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ား ပါ၀င္သက္ဆိုင္ေနေပသည္။ ေဒသခံ ဥပေဒမ်ား၊ ဓေလ့ထံုးတမ္းမ်ား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ အေလ့အက်င့္မ်ားတို႔ႏွင့္အညီ မိသားစု၀င္ျဖစ္မႈအား သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္သင့္ေပသည္။ • (၎၏ စာေတြ႕အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ျဖစ္သည့္ ‘အဖြင့္တရားရံုး’ သို႔မဟုတ္ ‘လူထု’
လူသားမ်ား အားလံုးအား အတင္းအၾကပ္ျပဳမူေသာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈမွ ကာကြယ္ေရး (CED13) အတြက္ ႏိုင္ငံတကာ ကြန္ဗင္းရွင္း၏ အပိုင္း 24(3) အရ ႏိုင္ငံပါတီမ်ားသည္ ‘ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ရွာေဖြ၊ ေျခရာခံ၊ လြတ္ေျမာက္သြားေစရန္အတြက္ သင့္ေတာ္ေသာ စီမံတိုင္းတာေဆာင္ရြက္မႈမ်ား အားလံုးကို ျပဳလုပ္ရမည္ ျဖစ္ျပီး၊ အကယ္၍ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူ ေသဆံုးသြားသည့္ျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္မူ ၎တို႔၏ ခႏၶာအၾကြင္းအက်န္မ်ားအား တည္ေနရာရွာေဖြ၍ ေလးစားသမႈထားရွိကာ ျပန္လည္အပ္ႏွံေပးဖို႔ လိုအပ္ေပမည္’။ ဤသည္မွာ ေပ်ာက္ဆံုးသူမ်ား၏ ကံတရား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ေပ်ာက္ဆံုးသြားသည့္ေနရာအား သိရွိရခ်ိန္အထိ စဥ္ဆက္မျပတ္ တာ၀န္ယူရမည့္
ဟူသည့္ သတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီ စစ္မွန္မႈရွိသည့္) ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ
၀တၱရားတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္ (CED-လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား14၊ မူစည္းမ်ဥ္း 7)။
သည္ ဥပေဒတရားရံုး ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ အျခားေသာ စီရင္မႈယႏၱရားမ်ား (ဥပမာ -
အခ်ဳပ္အားျဖင့္ဆိုလွ်င္ ထိေရာက္မႈရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ရပ္အား
ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ အရာရွိ) မတိုင္မွီ ႏွင့္ ၎ေနာက္ ျပႆနာကိစၥရပ္မ်ားအား
ေဆာင္ရြက္ရန္ တာ၀န္၀တၱရားမွာ နည္းလမ္းဥပေဒသ ၀တၱရားတစ္ရပ္ျဖစ္ျပိး၊
ယူေဆာင္လာျခင္းအားျဖင့္ သိပၸံနည္းက်၊ တရား၀င္ ႏွင့္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ
ရလဒ္မ်ား မဟုတ္ေပ။15
နယ္ပယ္ရပ္အေပၚ သက္ေရာက္မႈရွိေစသည္။
နိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒအရ
လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၏ ပံုစံ စံသတ္မွတ္ခ်က္ျဖစ္သည့္ ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္း တစ္ခုအား လိုက္နာေဆာင္ရြက္လ်က္ရွိစဥ္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြက္ သက္ေရာက္အသံုးခ်ေသာ ကာလအစီအစဥ္အလိုက္ လုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား အမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေဖာ္ျပထားသည့္ စာရြက္စာတမ္းျဖစ္ေသာ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၏ အေၾကာင္းအရာမ်ားသည္ ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒစည္းမ်ဥ္းမ်ား ႏွင့္ မူ၀ါဒမ်ားတို႔၏ ရွင္းလင္းျပတ္သားေသာ အေျခခံအုတ္ျမစ္တစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။ သို႔ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ငွာ ႏိုင္ငံတကာဥပေဒ10 (ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား) မွ ဆင္းသက္လာသည့္ အဓိကအူတိုင္ျဖစ္ေသာ စံျပဌာန္းခ်က္မ်ားကို ေဖာ္ျပထားသည့္ အျပာေရာင္ေသတၱာကြက္တစ္ခုအားျဖင့္ အပိုင္းတစ္ခုခ်င္းစီအား စတင္ထားျပီး၊
ေသဆံုးသူမ်ားအား ရွာေဖြမႈျပဳရန္ လိုအပ္ေပသည္ (ဥပမာ - GC I ၊ အပိုင္း 15 ၊ GC II ၊ အပိုင္း 18 ႏွင့္ 21; GC IV ၊ အပိုင္း 16 ၊ ေနာက္ဆက္တြဲ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ I ၊ အပိုင္း 17(2)) ႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုးမႈ (ေနာက္ဆက္တြဲ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ I ၊ အပိုင္း 33(2))16။ ဓေလ့ထံုးတမ္းဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ဥပေဒအရ အၾကံျပဳခ်က္မွာမူ ႏိုင္ငံတကာနယ္နိမိတ္အတြင္း၌ျဖစ္ေစ သို႔မဟုတ္ ႏိုင္ငံတြင္း၌ျဖစ္ေစ ပဋိပကၡအေျခအေနႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ပါတီအဖြဲ႕ တစ္ဖြဲ႕စီသည္ ‘လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡ၏ ရလဒ္အေနျဖင့္ ေပ်ာက္ဆံုးေနသည္ဟု အစီရင္ခံတိုင္ၾကားခံရေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအတြက္ သက္ဆိုင္ရာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား အားလံုးကို ျပဳလုပ္ရန္ တာ၀န္ရွိေပသည္’ (CIHL17 2006 စည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ စည္းမ်ဥ္း 117)။
လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၏ အၾကံျပဳထားေသာ အေၾကာင္းအရာအတြက္ ဥပေဒေရးရာ အေျခခံအေၾကာင္းတရားအား ေထာက္ပံ့ေပးထားသည္။
အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားသည္ ခ်ိဳ႕တဲ့ေသာ သို႔မဟုတ္ ယႏၱရားလည္ပတ္မႈမ်ားမရွိေသာ
ဥပေဒအေျခခံ
နယ္ပယ္မ်ားအတြင္း၊ တာ၀န္ပိေနေသာ စီရင္စုတစ္ခုအတြင္း၊ လံုျခံဳမႈမရွိ၍
လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ တစ္ရပ္လံုး၏ စတင္အမွတ္သည္ ရွာေဖြ၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳရန္ ႏိုင္ငံ၏ ၀တၱရားအားျဖင့္ စတင္သည္။
အျပိဳင္အဆိုင္မ်ားျပားကာ တစ္ျပိဳင္တည္းလိုအပ္ခ်က္မ်ား ရွိေနသည့္ နယ္ပယ္အတြင္း အစရွိသည္တို႔တြင္ တည္ရွိႏိုင္ေၾကာင္း အသိအမွတ္ျပဳထားသည့္ ျဖစ္စဥ္တြင္ ျပည္တြင္း ဥပေဒထုတ္ျပန္မႈ ႏွင့္ ျမွဳပ္ႏွံအားထုတ္မႈရွိေသာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား ဖြဲ႕စည္း တည္ေဆာက္မႈမ်ားတို႔ကို လိုအပ္ေပသည္။ အဆိုပါေသာ ဥပေဒထုတ္ျပန္ခ်က္မ်ား ႏွင့္
ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ရွာေဖြ၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳရန္ တာ၀န္
အဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔သည္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္အမႈမ်ား အားလံုးအတြက္ ထိေရာက္မႈရွိေသာ တံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္မႈ၏ အေျခခံလမ္းခင္းမႈတစ္ရပ္အျဖစ္ ရႈျမင္ႏိုင္ေပသည္။
လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒမ်ားအရ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္၏ အခြင့္အေရး၊ ႏွင့္ ၎အေပၚ အကာအကြယ္ေပးမႈမ်ား ခ်ိဳးေဖာက္ျခင္းခံရသည့္အခါ၌ ရွာေဖြ၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳလုပ္ရန္ တာ၀န္ရွိေပသည္။
ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား -
အသက္ရွင္သန္မႈ အခြင့္အေရး ႏွင့္ ညွဥ္းပန္းႏွိပ္စက္ခံရမႈ သို႔မဟုတ္
ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္ဆိုင္ရာ ဥပေဒထုတ္ျပန္ခ်က္ ႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားႏွင့္စပ္လ်
အျခားေသာ ရက္စက္ယုတ္မာသည့္၊ လူမဆန္သည့္ သို႔မဟုတ္ နိမ့္က်သည့္
ဥ္းျပိး အားထုတ္ႏွစ္ျမဳပ္မႈျပဳေသာ အာဏာပိုင္အဖြဲ႕အစည္း
ဆက္ဆံမႈမ်ားတို႔အေပၚ တားျမစ္ခ်က္အတြင္း၌ ထိေရာက္ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ခုအား လိုအပ္သည့္ လုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား ပါ၀င္ေပသည္ (ICCPR11 ၊ အပိုင္း 6 ႏွင့္ 7)။ ေဒသဆိုင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးဥပေဒအရ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ရပ္သည္ လက္ငင္းလုပ္ေဆာင္မႈရွိကာ လြတ္လပ္၊ ေသသပ္က်န၍ ဘက္လိုက္မႈမရွိေသာ၊ ထို႔ျပင္ ပြင္းလင္းျမင္သာမႈရွိေသာ လုပ္ငန္းစဥ္တစ္ရပ္ ျဖစ္ရမည္ ျဖစ္သည္။ ၎၏ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားသည္ ေသသပ္ေစ့စပ္၍ သက္ဆိုင္ရာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား အားလံုးႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျပီး
CED အရ သက္ဆိုင္ရာ အာဏာပိုင္မ်ားအေနႏွင့္ တရား၀င္ မွတ္တမ္းမ်ား ျပဳလုပ္ထားရွိရန္၊ ႏွင့္ မိမိတို႔၏ လြတ္လပ္မႈအား ဆံုးရံႈးေနသည့္ ပုဂၢိဳလ္မ်ား အားလံုးအား စာရင္းျပဳစုထားရန္ လိုအပ္ေပသည္ (အပိုင္း 17(3))။ စာရင္းမ်ား ႏွင့္ ေဒတာေဘ့စ္အား စီမံခန္႔ခြဲမႈျပဳလုပ္ရာ၌ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ ပုဂၢိဳလ္ေရးရာ ေစာင့္ထိန္းမႈ ႏွင့္ အခ်က္အလက္မ်ားတို႔၏ လွ်ိဳ႕ ၀ွက္ေစာင့္ထိန္းမႈတို႔ကို ေလ့စားသမႈထားရွိသင့္ေပသည္ (CED-လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္း၊ 11(8))။
ဓမၼဓိဌာန္က်ကာ ဘက္လိုက္မႈမရွိေသာ ေလ့လာသံုးသပ္ခ်က္တစ္ရပ္အေပၚ အေျခခံရမည္ ျဖစ္သည္။12
ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ICRC စံနမူနာဥပေဒသည္ သက္ဆိုင္ရာ ျပည္တြင္း ဥပေဒထုတ္ျပန္ခ်က္မ်ားႏွင့္အညီ ကိုးကားထားသည့္ ‘ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ ေဆြမ်ိဳးမ်ား’ ဟူေသာ ေ၀ါဟာရကို အသံုးျပဳထားသည္ (ၾကက္ေျခနီ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မတီ (ICRC) (2009)၊ လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား/ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ စံနမူနာ ဥပေဒ၊ အပိုင္း 2(2)) (ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ICRC စံနမူနာဥပေဒ အက်ဥ္းခ်ဳပ္)။
8
မ်ိဳးရိုးဗီဇဆက္စပ္မႈရွိ၍ ေသြးခ်င္းနီးစပ္မႈရွိသူမ်ား ပါ၀င္သည္ (Pueblo Bello Massacre Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 140 (ဇန္န၀ါရီ 31 ၊ 2006) အပိုဒ္ 273 ႏွင့္ 274။
9
10
သို႔ျဖစ္ရာ စံသတ္မွတ္ခ်က္ျဖစ္ေသာ ျပဌာန္းခ်က္မ်ား၏ စာရင္းသည္ ညႊန္ျပမႈသာလွ်င္ ျပဳႏိုင္သည္။
11
အရပ္သား ႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ ႏိုင္ငံတကာ သေဘာတူညီခ်က္ (ဒီဇင္ဘာ 19 ၊ 1966 တြင္ ေမြးစားက်င့္သံုးသည္၊ မတ္လ 23 ၊ 1976 တြင္ အားထုတ္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳသည္) 999 UNTS 171 (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ ICCPR)။ UN လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ ေကာ္မတီ (HRC) ၊ အေထြေထြမွတ္ခ်က္ နံပါတ္ 36 ၊ အပိုင္း 6 (အသက္ရွင္သန္မႈ အခြင့္အေရး) CCPR/C/GC/35 (စက္တင္ဘာ 3 ၊ 2019) အပိုဒ္ 58 အားလည္း ၾကည့္ရႈပါ။
12
Kukhalashvili ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Georgia ၊ စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 8938/07 ႏွင့္ 41891/07 (ေမလ 2 ၊ 2020) အပိုဒ္ 130။
13
အတင္းအၾကပ္ျပဳေသာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈအတြင္းမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ား အားလံုးအား ကာကြယ္ေရးအတြက္ ႏိုင္ငံတကာ ကြန္ဗင္းရွင္း (ဇန္န၀ါရီ 12 ၊ 2007 တြင္ ေမြးစားသည္၊ ဒီဇင္ဘာ 23 ၊ 2010 တြင္ အားထုတ္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳသည္) UN စာရြက္စာတမ္း A/RES/61/177 (ဒီဇင္ဘာ 20 ၊ 2006) (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ CED)။
14
အတင္းအၾကပ္ျပဳေသာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ကုလသမၼဂ ေကာ္မတီ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ရွာေဖြရန္အတြက္ လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား (ေမလ 8 ၊ 2019) UN စာရြက္စာတမ္း CED/C/7 ၊ မူစည္းမ်ဥ္း 7 (၎ေနာက္ CED-လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ားတြင)္ ။
15
Da Silva အျပိဳင္ United Kingdom ၊ Grand Chamber စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 5878/08 (မတ္လ 30 ၊ 2016) အပိုဒ္ 231–238 ၊ ထိေရာက္မႈရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြက္ Grand Chamber သတ္မွတ္ခ်က္ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ အျပည့္အ၀အား ေပးအပ္သည္။
16
လက္ေတြ႕ ေျမျပင္အတြင္း လက္နက္ကိုင္တပ္မ်ားေၾကာင့္ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရရွိ၊ နာမက်န္းျဖစ္မႈအေျခအေနမ်ားအတြက္ ျပန္လည္ေကာင္းမြန္ေစေရးဆိုင္ရာ ဂ်နီဗာ ကြန္ဗင္းရွင္း (I) (ၾသဂုတ္ 12 ၊ 1949 တြင္ ေမြးစားက်င့္သံုးသည္) 75 UNTS 31 (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ GC I) ၊ ပင္လယ္ျပင္တြင္ လက္နက္ကိုင္တပ္ အဖြဲ႕၀င္မ်ားေၾကာင့္ ထိခိုက္ဒဏ္ရာရရွိ၊ နာမက်န္းျဖစ္မႈ ႏွင့္ သေဘၤာပ်က္နစ္ျမဳပ္မႈ အေျခအေနမ်ားအတြက္ ျပန္လည္ေကာင္းမြန္ေစေရးဆိုင္ရာ ဂ်နီဗာ ကြန္ဗင္းရွင္း (II) (ၾသဂုတ္ 12 ၊ 1949 တြင္ ေမြးစားက်င့္သံုးသည္) 75 UNTS 85 (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ GC II) ၊ စစ္ပြဲကာလအတြင္း အရပ္သားမ်ားအား ကာကြယ္ေရးႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ဂ်နီဗာ ကြန္ဗင္းရွင္း (IV) (ၾသဂုတ္ 12 ၊ 1949 တြင္ ေမြးစားက်င့္သံုးသည္) 75 UNTS 288 (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ GC IV) ၊ ႏွင့္ ၾသဂုတ္ 12 ၊ 1949 ဂ်နီဗာ ကြန္ဗင္းရွင္း ေနာက္ဆက္တြဲ လုပ္နည္းက်င့္၀တ္၊ ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡ၏ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ားအား ကာကြယ္ေရးႏွင့္ ဆက္ႏြယ္မႈ (လုပ္နည္းက်င့္၀တ္ I) (ဇြန္လ 8 ၊ 1977 တြင္ ေမြးစားက်င့္သံုးသည္၊ ဒီဇင္ဘာ 7 ၊ 1979 တြင္ အားထုတ္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳသည္) 1125 UNTS 17512 (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ ေနာက္ဆက္တြဲ လုပ္နည္းက်င့္၀တ္)။
17
Henckaerts J-M. ႏွင့္ Doswald-Beck L. ၊ (2006) ဓေလ့ထံုးတမ္းဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ဥပေဒ၊ အတြဲ I - စည္းမ်ဥ္းမ်ား (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ CIHL စည္းမ်ဥ္းမ်ား)။
5
ထို႔ျပင္ ေျမျပန္လည္တူးေဖာ္မႈသည္ တရားေရးရာ လုပ္ငန္းစဥ္၏ ရႈေထာင့္တစ္ရပ္ျဖစ္ေသာ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားအား စီမံေဆာင္ရြက္ရန္အတြက္ တာ၀န္ခ်အပ္ထားျခင္းခံရေသာ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္ဆိုင္ရာ အာဏာပိုင္၏ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈ (ေပ်ာက္ဆံုးသူမ်ားဆိုင္ရာ ေဘာ့စ္နီးယား ဥပေဒ18 အပိုင္း 7 ၊ CED-လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္း 12(1) ႏွင့္ 12(3) အားလည္း ၾကည့္ရႈပါ)၊ ႏွင့္ လိုအပ္ေသာ သက္ဆိုင္ရာ ကြ်မ္းက်င္မႈမ်ားတို႔အား ဤအုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ လူ႔ခႏၶာအၾကြင္းအက်န္မ်ား ျပန္လည္တူးေဖာ္ရွာေဖြမႈတို႔ႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ တာ၀န္၀တၱရားအတြင္း ထည့္သြင္းရန္ အၾကံျပဳထားသည္။ ၎သည္ ေျရရာခံမႈဆိုင္ရာ ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ားအား လက္ခံရယူသည့္ အႏၱရာယ္ကင္းေသာ ယႏၱရားလည္ပတ္မႈမ်ားကိုလည္း ေထာက္ပံ့ေပးသင့္ျပီး၊ (ICRC ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားဆိုင္ရာ စံနမူနာဥပေဒ19၊ အပိုင္း 12 ႏွင့္ 12(3)) ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား ႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ားတို႔၏ စာရင္းသြင္းမွတ္တမ္းထိန္းသိမ္းမႈအား ဖန္တီးေပးသင့္သည္။ 2019 UN လံုျခံဳေရးေကာင္စီ ေျဖရွင္းမႈနည္းလမ္းသည္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္ ျပႆနာမ်ားအား တံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္ရန္အတြက္ငွာ ျပည္တြင္းအဆင့္ ‘ဥပေဒျပဌာန္းခ်က္’ ၏ လိုအပ္မႈကို ဖိအားေပးေဖာ္ျပခဲ့သည္ (စာမ်က္ႏွာ 2 ရွိ UNSC 247420) ။ ဥပေဒထုတ္ျပန္မႈျပဳရာတြင္ အတတ္ႏိုင္ဆံုး အတိုင္းအတာ အျပည့္အ၀အထိ သက္ဆိုင္သူမ်ား အားလံုးအေပၚ အကာအကြယ္ေပးမႈ၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ အေထာက္အထားရွာေဖြမႈတို႔ကို ေသခ်ာေအာင္ေဆာင္ရြက္ေစရန္ လိုအပ္ျပီး၊ ခြဲျခားဆက္ဆံမႈမ်ား မရွိေစရန္ စီမံသင့္ေပသည္။
ႏိုင္ငံအာဏာပိုင္မ်ားသည္ ပဋိပကၡ၊ လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား သို႔မဟုတ္ ကပ္ေဘးမ်ားတို႔မတိုင္မိ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမ်ုပ္ႏွံမႈမ်ား၏ အထူးအေျခအေနမ်ားအား ေျဖရွင္းေဆာင္ရြက္ရန္အတြက္ ၾကိဳတင္တည္ရွိေနေသာ ဖြဲ႕စည္းမႈမ်ား အစဥ္ အသင့္ထားရွိႏုိင္စြမ္း ရွိခ်င္မွ ရွိမည္ျဖစ္ေသာ္လည္း သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံ၏ ဥပေဒမ်ား၊ ဥပေဒထုတ္ျပန္မႈ ႏွင့္ က်င့္သံုးမႈမ်ားတို႔အားျဖင့္ အစိုးရေသာ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ အခ်ိဳ႕ေသာ သက္ဆိုင္ရာ ဥပေဒေဘာင္မ်ားမ်ာမူ ရွိေကာင္း ရွိေနေသးႏိုင္ေပသည္။21 ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒထုတ္ျပန္ျပဌာန္းမႈမ်ားအား ဦးစားေပးေဆာင္ရြက္သည့္ အေျခအေနမွလြဲ၍ ဤဥပေဒေရးရာ ရႈေထာင့္မ်ားအေပၚ ေလးစားသမႈထားရွိ၍ လိုက္နာက်င့္သံုးမႈသည္ သက္ဆို င္သူဇာတ္ေကာင္မ်ားအားလံုးအေပၚ က်င့္သံုးေဆာင္ရြက္မႈ ျပဳရမည္ ျဖစ္သည္။ ၎တို႔သည္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ရွာေဖြရန္ ႏွင့္ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအတြက္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေပးဖို႔ ေတာင္းဆိုရန္ အခြင့္အေရးရွိသူမ်ား၏ ထုတ္ျပန္ေပးမႈအေပၚ အစိုးရမည္ ျဖစ္ျပီး၊ က်န္ရစ္အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအတြက္ စီမံညႊန္ၾကားေပးမည္ ျဖစ္သည္။ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာ သတိေပး မွတ္ခ်က္ ဥပေဒဆိုင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ား မည္သို႔ပင္ရွိေစေသာ္ျငား အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းသည္ လက္ေတြ႕လုပ္ေဆာင္မႈ နည္းလမ္း ၀တၱရားမ်ား ျဖစ္ျပီး၊ ရလဒ္အား က်ိန္းေသရယူျခင္း မဟုတ္ေပ (ဆိုလိုသည္မွာ အေကာင္းဆံုး ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈျပဳရန္ ႏွင့္ ရရွိႏိုင္ေသာ အရင္းအျမစ္မ်ားအေပၚ အမွီျပဳျခင္းကို ဆိုလိုသည္)။ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းသည္ ပံုမွန္အားျဖင့္ အလြန္ ရႈပ္ေထြး၍ ကာလၾကာရွည္ကာ ေငြကုန္ေၾကးက်မ်ားေသာ လုပ္ငန္းစဥ္တစ္ခု ျဖစ္ျပီး၊ သိသာထင္ရွားေသာ စီမံေရးဆြဲမႈ၊ ပူးေပါင္းခ်ိတ္ဆက္လုပ္ေဆာင္မႈ၊ အရင္းအျမစ္မ်ား၊ တရား၀င္ ခြင့္ျပဳခ်က္ရရွိမႈ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ စိတ္အားထက္သန္ အားေပးမႈမ်ားတို႔ လိုအပ္သည္။ ၎စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ကိုယ္၌သည္ပင္ ၎အမႈ၌ ပါ၀င္သက္ဆိုင္သူ အသီးသီးအေပၚသို႔ သက္ေရာက္မႈရွိႏိုင္ျပီး၊ ဤတြင္ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူတစ္ဦးစီ ႏွင့္ မိသားစုမ်ား၊ မ်က္ျမင္သက္ေသမ်ား၊ နစ္နာခံစားရသူ၏ အုပ္စုအဖြဲ႕မ်ား၊ သက္ဆိုင္ရာ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ အထူးျပဳ ေအဂ်င္စီမ်ား၊ NGO မ်ား၊ ေဒသခံ၊ ေဒသဆိုင္ရာ ႏွင့္ ႏိုင္ငံအဆင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သူအာဏာပိုင္မ်ား ႏွင့္ ျပည္နယ္ ေအဂ်င္စီမ်ား၊ ထို႔ျပင္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးဆိုင္ရာ UN ေကာ္မရွင္မ်ားကဲ့သို႔ေသာ ႏိုင္ငံတကာ အုပ္စုမ်ား ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား အစရွိသည္တို႔အေပၚသို႔ သက္ေရာက္မႈရွိႏိုင္ေပသည္။ ၎ရလဒ္အေနႏွင့္ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးတစ္ေယာက္စီ၊ အုပ္စုအဖြဲ႕လိုက္ ႏွင့္ လူမႈဆက္ဆံေရးဆိုင္ရာ အက်ိဳးစီးပြားမ်ား၊ လိုအပ္ခ်က္မ်ား အစရွိသည္တို႔အေပၚ က်ယ္ျပန္႔စြာ သက္ေရာက္မႈရွိႏိုင္ျပီး၊ ၎တို႔သည္ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္မႈျပဳရန္ သို႔မဟုတ္ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ရန္ အသင့္ ျဖစ္ခ်င္မွ ျဖစ္မည္ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ သိသိသာသာပမာဏ ၾကီးမားေသာ အေျခအေနမ်ားတြင္မူ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ၏ သားေကာင္မ်ား အားလံုးအား ျပန္လည္တူးေဖာ္ရယူရန္၊ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္ရန္ ႏွင့္ အမိေျမသို႔ ျပန္လည္အပ္ႏွံရန္ အခက္အခဲရွိေကာင္း ရွိႏိုင္ေပသည္၊ ထို႔ျပင္ ဤသည္မွာ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူမ်ား၏ မိသားစုမ်ား ႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔အေပၚ ရႈပ္ေထြးသက္ေရာက္မႈမ်ား ရွိႏိုင္ေပသည္။
ျပည္တြင္း ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ အေျခအေနမ်ားတြင္ တရားမွ်တမႈဆိုင္ရာ ခံယူခ်က္မ်ား ႏွင့္ တရားမွ်တေရးဆိုင္ရာ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္မႈမ်ားေပၚသို႔လည္း သက္ေရာက္မႈ ရွိေကာင္း ရွိႏိုင္ေပသည္။22
အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအတြင္း ဆက္စပ္ရာ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား ကာကြယ္ေရးႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ လုပ္ငန္းစဥ္၏ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာ အဆင့္မ်ားအေပၚသို႔ သက္ေရာက္မႈရွိေသာ ဤလုပ္နည္းက်င့္၀တ္အတြင္း ေဖာ္ျပထားသည့္ အခ်က္မ်ားအျပင္ အမိေျမ ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မ်ား အားလံုးတြင္ အဆင့္အသီးသီးရွိ ပါ၀င္သက္ဆိုင္သူ ဇာတ္ေကာင္မ်ား အားလံုးအေပၚ သက္ဆိုင္သက္ေရာက္မႈရွိေသာ လုပ္ငန္းစဥ္(မ်ား) အေၾကာင္း အသိေပး၊ လမ္းညႊန္ျပေပးသင့္သည့္ ဆက္စပ္ရာ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ားလည္း ရွိေပေသးသည္။ ၎တို႔အား ေအာက္တြင္ သီးျခား စာရင္းျပဳ ေဖာ္ျပထားျပီး၊ လက္ေတြ႕လုပေ ္ ဆာင္မျႈ ပဳရာ၌ ၎တိသ ႔ု ည္ တစ္ခႏ ု င ွ တ ့္ စ္ခု ဆက္စပ္ေနသည္။ (1) ထိခိုက္မႈ မရွိပါေစႏွင့္ ‘ထိခိုက္မႈ မရွိပါေစႏွင့္’ ဟူေသာ ခ်ဥ္းကပ္မႈနည္းလမ္းသည္ အျခားေသာ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား အားလံုး၏ အေျခခံပင္ျဖစ္ျပီး၊ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ား၏ တည္ရွိမႈ ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းအား လုပ္ေဆာင္မႈတို႔သည္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ အတိုင္းအတာ၊ ပတ္၀န္းက်င္အေပၚသို႔ သက္ေရာက္မႈရွိႏိုင္ေျခရွိေသာ နည္းလမ္း(မ်ား)အား နည္းလည္သိရွိေစသည္၊ ထို႔အတူ ျဖစ္ႏိုင္ပါက ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မႈမ်ားအား ေရွာင္ရွားေစႏိုင္မည့္ ထို႔ျပင္/သို႔မဟုတ္ ေလ်ာ့ပါးသက္သာေစႏိုင္မည့္ နည္းလမ္း(မ်ား)ကိုပါ နားလည္လာေစႏိုင္သည္။ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ား၊ ပဋိပကၡ ႏွင့္ ပဋိပကၡေႏွာင္းပိုင္း ပတ္၀န္းက်င္ အေျခအေနမ်ား အစရွိသည္တို႔အတြင္း ၾကား၀င္ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား ျပဳသည္ႏွင့္အညီ အဆိုပါေသာ စီမံလည္ပတ္မႈမ်ားသည္ ၎လည္ပတ္ေဆာင္ရြက္မႈ အတိုင္းအတာ၏ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ ရႈေထာင့္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္လာမည္ ျဖစ္သည္။ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ားသည္ လွ်င္ျမန္စြာေျပာင္းလဲေနေသာ လူမႈဘ၀ အေျပာင္းအလွည့္မ်ားကို ရင္ဆိုင္သြားၾကရမည္ျဖစ္ျပီး၊ ဤတြင္ လူမႈဘ၀ ႏွင့္ အာဏာ ဖြဲ႕စည္းမႈမ်ား၊ ထို႔ျပင္ လူမႈဆက္ဆံေရး စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ျပန္လည္ထုတ္ျပန္ဖြဲ႕စည္းမႈမ်ား အစရွိသည္တို႔အတြင္း ေျပာင္းလဲဖြဲ႕စည္းမႈ ဒီဂရီအတိုင္းအတာမ်ား ပါ၀င္သက္ဆိုင္ေနႏိုင္ေပသည္။ ဤအေျခအေနမ်ားတြင္ ‘ထိခိုက္မႈ မရွိပါေစႏွင့္’ ဟူေသာ ခ်ဥ္းကပ္မႈနည္းလမ္းသည္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း ယွဥ္တြဲတည္ရွိမႈအား ထိန္းသိမ္းရန္အတြက္ လိုအပ္သည့္ တည္ရွိေနေသာ ဖြဲ႕စည္းမႈမ်ား ႏွင့္ ဆက္ဆံေရးမ်ားအား အေႏွာက္အယွက္မျဖစ္ေစရန္ ေရွာင္ရွားသြားေစႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ အဆင့္အတန္းအေျခအေနမ်ား ႏွင့္ အရင္းအျမစ္မ်ားတို႔ႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ျပီး တန္းတူညီမွ်ျခင္းမရွိမႈမ်ား သို႔မွမဟုတ္ ဘက္လိုက္မႈ သို႔မဟုတ္ မ်က္ႏွာသာေပးမႈမ်ား အစရွိသည္တို႔အား ေရွာင္ရွားႏိုင္ရန္၊ သို႔မွမဟုတ္ က်ား၊မ လိင္ကြဲျပားမႈႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျပီး အျမစ္တြယ္ေနေသာ တန္းတူညီမွ်မႈမရွိျခင္းမ်ားအား ေရွာင္ရွားႏိုင္ရန္ အစရွိသည္တို႔အတြက္လည္း ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္သင့္ေပသည္။ ၎တြင္ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ အတိမ္းအေစာင္းမခံမႈမ်ား ႏွင့္ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားတို႔အား ရွင္းလင္းစြာ ေလးစားသမႈထားရွိ၍ လိုက္နာေဆာင္ရြက္ျခင္းမ်ားလည္း ပါ၀င္မည္ ျဖစ္ျပီး၊ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ မိသားစုမ်ားတို႔၏ သိရွိထားေသာ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ ယံုၾကည္ခ်က္မ်ားကိုလည္း ၎တို႔သည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၏ ထိေရာက္ေအာင္ျမင္မႈအေပၚ ေျပာင္းျပန္သက္ေရာက္မႈ မရွိေသးသမွ်အတိုင္းအတာအထိ ျဖစ္ႏိုင္သမွ် ထည့္သြင္းစဥ္းစားမႈျပဳသင့္ေပသည္။ (2) ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ႏွင့္ စိတ္ခံစားခ်က္ပိုင္းဆိုင္ရာ လံုျခံဳအႏၱရာယ္ကင္းေရး စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအဖြဲ႕၊ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူမ်ား၏ မိသားစုမ်ား၊ မ်က္ျမင္သက္ေသမ်ား ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြင္း ပါ၀င္သက္ဆိုင္ေနသည့္ အျခားေသာ ပါတီအဖြဲ႕ မွန္သမွ် အစရွိသည္တို႔၏ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ႏွင့္ စိတ္ခံစားခ်က္ပိုင္းဆိုင္ရာ လံုျခံဳအႏၱရာယ္ကင္းေရးသည္ အေရးအၾကီးဆံုးပင္ ျဖစ္သည္။ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား ႏွင့္ ၎တို႔ မိသားစုမ်ား၏ လံုျခံဳေရး၊ ဂုဏ္သိကၡာ၊ ပုဂၢိဳလ္ေရးေစာင့္ထိန္းမႈ ႏွင့္ လူမႈဖူလံုေရးတို႔သည္ အဓိကက်သူ ဇာတ္ေကာင္မ်ား အားလံုးအတြက္ မည္သည့္ ျခားနားခ်က္မ်ားမွမရွိဘဲ ေသာ့ခ်က္က်သည့္ အဓိက ပူပန္မႈတစ္ခုအေနျဖင့္ ဆက္လက္ ရွိေနသင့္ေပသည္။ သင့္တင့္ေသာ ညႊန္းဆိုလႊဲေျပာင္းမႈမ်ား ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း၊ စိတ္ဒဏ္ရာ ရႏိုင္ေျခရွိေသာသူမ်ားႏွင့္အတူ အင္တာဗ်ဴးေမးျမန္းမႈမ်ား ေဆာင္ရြက္သည့္အခါ၌ ၎တို႔အား ထည့္သြင္းစဥ္းစားေပးသည့္ ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္း လမ္းမ်ားအား ေမြးစားအသံုးျပဳျခင္း အစရွိသည္တို႔အပါအ၀င္ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ႏွင့္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ လံုျခံဳေရးအား ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့ေပးရန္အတြက္ငွာ ေရွးဦးစီမံေဆာင္ရြက္မႈမ်ား ျပဳလုပ္ဖို႔ လိုအပ္ေပသည္။ ထို႔ျပင္ အုပ္စုအဖြဲ႕၀င္မ်ားအေပၚ စိတ္ဒဏ္ရာ ႏွင့္ အျခားေသာ အႏႈတ္လကၡဏာ စိတ္ခံစားခ်က္သက္ေရာက္မႈမ်ား ရရွိေစႏိုင္သည့္ ျဖစ္ရပ္မ်ားအား နည္းႏိုင္သမွ်နည္းေစရန္ ႏွင့္ တံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္ရန္အတြက္ငွာလည္း ဂရုတစိုက္ ေဆာင္ရြက္မႈ ျပဳသင့္ေပသည္။23
Bosnia ႏွင့္ Herzegovina - ေပ်ာက္ဆံုးေနသူပုဂၢိဳလ္မ်ားဆိုင္ရာ ဥပေဒ (21 ေအာက္တိုဘာ၊ 2004) ၊ Bosnia ႏွင့္ Herzegovina တရား၀င္ ေဂဇက္ 50/04 ။
18
ICRC ေပ်ာက္ဆံုးေနသူမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ စံနမူနာဥပေဒ။
19
UNSC ၊ ေျဖရွင္းမႈနည္းလမ္း 2474 ၊ ဇြန္လ 11 ရက္၊ 2019 ၊ UN စာရြက္စာတမ္း S/RES.2474.
20
ဥပမာအားျဖင့္ အင္တာပိုလ္ (2018) ကပ္ေဘးသားေကာင္ ေဖာ္ထုတ္မႈ လမ္းညႊန္ခ်က္၊ အပိုင္း B ၊ ေနာက္ဆက္တြဲ 1 ၊ အပိုင္း 4.1 အား ၾကည့္ရႈပါ။
21
ေမွ်ာ္မွန္းခ်က္မ်ားဆိုင္ရာ စီမံခန္႔ခြဲမႈအပါအ၀င္ မိသားစု ႏွင့္ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈအား ဆက္စပ္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ားအတြင္းတြင္ ႏွင့္ ဤလုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၏ အပိုင္း C တို႔အတြင္း ေအာက္ေဖာ္ျပပါ၌ ပိုမိုအေသးစိတ္ ေျဖရွင္းထားသည္။
22
ဥပမာအားျဖင့္ စိတ္ဒဏ္ရာရရွိသူမ်ားအား အင္တာဗ်ဴး ေမးျမန္းရန္အတြက္ အေသးစိတ္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ားႏွင့္အတူ၊ မိမိကိုယ္ကိုေစာင့္ေရွာက္မႈ အခ်က္အလက္မ်ား ပါ၀င္သည့္ OHCHR ၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ ေစာင့္ၾကည့္မႈ လက္ကိုင္စာအုပ္၊ အခန္း 12 အား ၾကည့္ရႈပါ။
23
6
အေသးစိတ္က်ေသာ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ နည္းဗ်ဴဟာမ်ား ႏွင့္ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္မႈမ်ားကိုလည္း စီမံေရးဆြဲမႈ ျပဳလုပ္သင့္ေပသည္။ စိတ္ခ်ယံုၾကည္မႈရွိေစရန္ ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြက္ လူထု၏ ညွိႏိႈင္းပါ၀င္မႈမ်ားကိုလည္း တိုက္တြန္းအားေပးရန္အတြက္ငွာ ကာကြယ္ေရးလုပ္ေဆာင္မႈဆိုင္ရာ တိုင္းတာစီမံခ်က္မ်ား၏ တည္ရွိမႈကိုလည္း လူထု သတိျပဳသိရွိေစရန္ ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။ တည္ရွိေနေသာ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ အေျခအေနမ်ား ခြင့္ျပဳသည့္ အတိုင္းအတာအထိ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ မိသားစုမ်ား ႏွင့္ မ်က္ျမင္သက္ေသျဖစ္ႏိုင္သူမ်ားတို႔ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ အေသးစိတ္ စီမံတိုင္းတာေဆာင္ရြက္မႈမ်ားကိုလည္း လူထုဒိုမိန္းအတြင္း ေနရာခ်စီမံရေပမည္။ မည္သည့္စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတြင္မဆို တိုက္ရိုက္ ညွိႏိႈင္းပါ၀င္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳသူမ်ားကိုလည္း သက္ဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားအေၾကာင္း အသိေပး၊
(5) ပြင့္လင္းျမင္သာမႈ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၊ တူးေဖာ္မႈ၊ အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ လူ႔ခႏၶာအၾကြင္းအက်န္မ်ား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ အစရွိသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္ အဆင့္မ်ား အားလံုးသည္ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆး အားထုတ္မႈမ်ားတြင္ ပါ၀င္သက္ဆိုင္ေနေသာ ပါတီအဖြဲ႕မ်ား၊ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူမ်ား၏ မိသားစုမ်ား ႏွင့္ လူထုမ်ား အစရွိသည္တို႔ အားလံုးအတြက္ ျဖစ္ႏိုင္သမွ် ပြင့္လင္းျမင္သာမႈ ရွိသင့္ေပသည္။ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈရွိျခင္းသည္ လုပ္ငန္းစဥ္အေပၚ လူထု၏ စိစစ္၊ စစ္ေဆးမႈအား ပံ့ပိုးေပးႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ လုပ္ငန္းစဥ္အေပၚ လမ္းညႊန္စီမံမႈျပဳရန္အတြက္ ရွင္းလင္းျပတ္သားကာ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈရွိ၍ အလြယ္တကူ၀င္ေရာက္ရယူ သိရွိႏိုင္ေသာ တရား၀င္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား ႏွင့္ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္မ်ားတို႔ကို ဖြဲ႕စည္း ထုတ္ျပန္ထားျခင္းသည္
သိရွိေစသင့္ျပီး၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြင္း ပါ၀င္ပတ္သက္မႈ မွန္သမွ်အတြက္
အလြန္ပင္ အေထာက္အကူျပဳေပသည္။
ကမ္းလွမ္းေထာက္ပံ့ေပးေသာ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ စနစ္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ား
ကြ်မ္းက်င္ေသာ လက္ေတြ႕ေဆာင္ရြက္သူမ်ားသည္ ျပဌာန္းထုတ္ျပန္ထားေသာ/
မွန္သမွ်သည္ သတင္းအခ်က္အလက္ သိရွိ၊ အသိေပးေသာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္မႈအေပၚ
စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ထားေသာ အဖြဲ႕အစည္းကိုယ္ထည္မ်ား၏ အဖြဲ႕၀င္မ်ားျဖစ္ၾကျပီး၊ အဆိုပါ
အေျခခံေၾကာင္း သိရွိထားေစသင့္သည္။
ကိုယ္ထည္မ်ားမွ အတည္ျပဳထားသည့္ အရည္အခ်င္းျပည့္၀ေသာ အဖြဲ႕၀င္မ်ား၏
နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ ဂုဏ္သိကၡာအေပၚ ေလးစားသမႈ ထားရွိျခင္းဟုဆိုရာတြင္
လုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားတို႔သည္လည္း အလြယ္တကူ သိရွိနားလည္ႏိုင္ကာ
က်န္ရစ္ေသာ ရုပ္အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ေလးစားသမႈျဖင့္ ဂရုတစိုက္ ကိုင္တြယ္စီမံျခင္းကို ဆိုလိုသည္။ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာကိစၥရပ္မ်ားအား အစဥ္ ျပန္လည္သံုးသပ္စစ္ေဆးမႈ ျပဳသင့္သည္။ (3) အခ်ဳပ္အေႏွာင္ကင္း လြတ္လပ္မႈ ႏွင့္ ဘက္လိုက္မႈမရွိျခင္း ခြဲျခားဆက္ဆံမႈ ႏွင့္ ဘက္လိုက္မႈမ်ား မရွိသည့္ ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္းအား အရာအားလံုးတြင္ ထည့္သြင္းအသံုးခ်သင့္ေပသည္။24 စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအား ေဆာင္ရြက္ရာ၌ ၎သက္ဆိုင္ရာ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း၏ ေရွ႕မ်က္ေမွာက္တြင္ တရား၀င္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ရန္၊ ႏွင့္ ဤသို႔အားျဖင့္ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း၏ ညွိႏိႈင္းပါ၀င္ေဆာင္ရြက္မႈ၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး အတြက္ ပံ့ပိုးမႈ ႏွင့္ လူထု၏ တာ၀န္ယူမႈတို႔အား တိုးျမင့္လာေစရန္အတြက္ငွာ မည္သည့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအဖြဲ႕မဆိုသည္ အခ်ဳပ္အေႏွာင္ကင္း လြတ္လပ္မႈ ရွိရံုမွ်မက ဘက္လိုက္မႈမ်ားပါ မရွိဘဲ စီမံေဆာင္ရြက္ရမည္ျဖစ္သည့္အျပင္ ဤသို႔ စီမံလည္ပတ္လ်က္ရွိေၾကာင္းကိုလည္း လူအမ်ား သိရွိေစရန္ ေဆာင္ရြက္ဖို႔ လိုအပ္ေပသည္။ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအဖြဲ႕မ်ားသည္ ျဖစ္ႏိုင္သမွ် မိမိတို႔၏ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္မႈမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေရး၊ ဘာသာေရး သို႔မဟုတ္ မ်ိဳးႏြယ္စု၊ တိုင္းရင္းသားဆိုင္ရာ ဘက္လိုက္မႈမ်ား သို႔မဟုတ္ ထိန္းခ်ဳပ္မႈမ်ားတို႔၏ လက္ေအာက္တြင္ရွိေနသည္ဟု ယူဆရေသာ အေျခအေနမ်ားအား ေရွာင္ရွား၊ ကန္႔သတ္ထိန္းခ်ဳပ္ သို႔မဟုတ္ ေလ်ာ့ပါးေစရန္ ေဆာင္ရြက္သင့္ေပသည္။ သို႔ေသာ္လည္း သတိျပဳသင့္သည္မွာ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားသည္ ပံုမွန္အားျဖင့္ ျမင့္မားစြာ တင္းၾကပ္ထားေသာ ႏိုင္ငံေရး ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာမ်ားလက္ေအာက္ တြင္ ရွိေနျပီး၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳခ်ိန္၌လည္း ဆက္လက္ျဖစ္ေပၚေနဆဲ ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။ ၎ရလဒ္အေနႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအဖြဲ႕မ်ားသည္ အခ်ိဳ႕ေသာ ေျမျမွဳပ္ႏွံရာေနရာမ်ားအား တူးေဖာ္သည့္အခါ၌ ၎အျခင္းအရာကိုယ္၌သည္ အခ်ိဳ႕ေသာ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ားအေပၚ ဘက္လိုက္မႈရွိသည္ဟု ယူဆရေသာအေျခအေနမ်ားကို ျဖစ္ေပၚေစႏိုင္ေၾကာင္း သတိျပဳသင့္ေပသည္။ (4) လွ်ိဳ႕ ၀ွက္ေစာင့္ထိန္းမႈ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာ အေသးစိတ္အခ်က္အလက္မ်ား ႏွင့္ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္သိရွိႏိုင္သည့္ အျခားေသာ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ားတို႔ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျပီး လွ်ိဳ႕ ၀ွကေ ္ စာင္ထ ့ န ိ း္ မႈျပဳေၾကာင္း ေသခ်ာေအာင္ေဆာင္ရက ြ မ ္ ႈ ႏွင့္ ဂရုတစိက ု အ ္ ေလးထားမႈတသ ႔ုိ ည္ သံသယရွေ ိ သာ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ မိသားစုမ်ားတို႔ႏွင့္ ယံုၾကည္မႈအား တည္ေဆာက္ရာတြင္ ႏွင့္ ၎တို႔၏ လံုျခံဳအႏၱရာယ္ကင္းေရးအား ေသခ်ာမႈရွိေစရန္တို႔အတြက္ အလြန္ပင္ အေရးၾကီးျပီး၊ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိေသာ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား အစီရင္ခံတင္ျပျခင္း၊ ေပ်ာက္ဆံုးေနသည့္ ေဆြးမ်ိဳးမ်ားအား ေဖာ္ထုတ္ျခင္း ႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူပုဂၢဳိလ္မ်ား၏ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ား ႏွင့္ DNA နမူနာမ်ားတို႔အား ေထာက္ပံ့ျခင္း အစရွိသည္တို႔တြင္ အဓိကက်ေသာ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။ လွ်ိဳ႕ ၀ွက္ေစာင့္ထိန္းမႈျပဳျခင္းႏွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာ လုပ္ငန္းစဥ္စီမံေဆာင္ရြက္မႈမ်ားအား ထုတ္ျပန္ထားသင့္ျပီး၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအဖြဲ႕အတြင္း၌ ပါ၀င္ေသာ အဖြဲ႕၀င္မ်ားအားလံုး နားလည္သိရွိ၊ အသံုးခ်ႏိုင္ေစရန္ ေဆာင္ရြက္ထားသင့္ေပသည္။ လွ်ိဳ႕ ၀ွက္ေစာင့္ထိန္းမႈလုပ္ငန္းစဥ္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာ စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားသည္ ႏိုင္ငံ၏ျပဌာန္းခ်က္မ်ားႏွင့္ တစ္သမတ္တည္းအညီ ရွိသင့္ျပီး၊ သက္ဆိုင္ရာ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ားထံသို႔ ဆက္သြယ္အသိေပးကာ အမ်ားျပည္သူလူထုအတြင္း၌ ရရွိႏိုင္ေစဖို႔ ေဆာင္ရြက္ထားသင့္သည္။ ေပ်ာက္ဆံုးသူမ်ား၏ မိသားစုမ်ား ႏွင့္ အျခားေသာ ရပ္အဖြဲ႕အစည္း အဖြဲ႕၀င္မ်ားတို႔သည္လည္း ဤလွ်ိဳ႕ ၀ွက္ေစာင့္ထိန္းမႈလုပ္ငန္းစဥ္၏ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားအေၾကာင္း သတိျပဳသိရွိႏိုင္ေစဖို႔ ေဆာင္ရြက္ထားသင့္သည္။
ပြင့္လင္းျမင္သာမႈရွိသင့္ေပသည္၊ သို႔မွသာ လက္ေတြ႕က်င့္သံုးေဆာင္ရြက္မႈအေပၚ လူထု ႏွင့္ မိသားစုမ်ားတို႔၏ ယံုၾကည္လက္ခံႏိုင္မႈမ်ားအား တိုးျမင့္ေစႏိုင္မည္ျဖစ္သည္။ သက္ဆိုင္ပါက လူသား နမူနာစမ်ား သို႔မဟုတ္ ကိရိယာပစၥည္းမ်ားတို႔အား စစ္ေဆးမႈအတြက္ အသံုးျပဳေသာ သိပၸံနည္းက် ဓာတ္ခြဲခန္းမ်ား၏ သက္ဆိုင္ရာ အသံုးခ်လက္ခံႏိုင္မႈႏွင့္ အတူ ဓာတ္ခြဲခန္းမွ က်င့္သံုးေသာ သိပၸံနည္းက်၊ နည္းပညာပိုင္းဆိုင္ရာ ႏွင့္ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈပိုင္းဆိုင္ရာ တည္ရွိေနေသာ လုပ္ငန္းစဥ္မွန္သမွ်ကိုလည္း ရရွိႏိုင္ေစရန္ ေဆာင္ရြက္ထားသင့္ေပသည္။ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈအေပၚ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ား မွန္သမွ်သည္ တင္းၾကပ္စြာ ၾကပ္မတ္မႈျပဳရန္ လိုအပ္ျပီး၊ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား ႏွင့္ ၎မိသားစုမ်ားတို႔၏ အခြင့္အေရးမ်ားမွစ၍ ဂုဏ္သိကၡာ ႏွင့္ လွ်ိဳ႕ ၀ွက္ေစာင့္ထိန္းမႈတို႔ျဖင့္ တစ္ညီတည္းရွိသင့္ကာ သက္ဆိုင္ရာ ပါ၀င္သက္ဆိုင္သူဇာတ္ေကာင္မ်ား ႏွင့္ ပါ၀င္သက္ဆိုင္ႏိုင္ေျခရွိသူမ်ား အားလံုး၏ လံုျခံဳအႏၱရာယ္ကင္းေရး အပါအ၀င္ တရား၀င္ ရည္ရြယ္ခ်က္တစ္ခုအျဖစ္ ျပဳမူသင့္ေပသည္။ (6) ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ သက္ဆိုင္ရာ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း၊ မီဒီယာ ႏွင့္ လူထုတို႔ျဖင့္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔စြာ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ နည္းဗ်ဴဟာမ်ား ႏွင့္ (လူမႈမီဒီယာမ်ားမွတစ္ဆင့္အပါအ၀င္) ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ လမ္းေၾကာင္းမ်ားတို႔အား အေစာပိုင္း ဖြဲ႕စည္းေဆာင္ရြက္မႈ ႏွင့္ ထိန္းသိမ္းမႈတို႔သည္ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈအေပၚ ယံုၾကည္မႈ၊ အေကာင္းျမင္မႈ ႏွင့္ ကာကြယ္ထိန္းသိမ္းမႈတို႔အတြက္ မရွိမျဖစ္အေရးပါျပီး၊ ျမွဳပ္ႏွံေနရာမ်ား ႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ား ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးအား အစီရင္ခံတိုင္ၾကားျခင္း အပါအ၀င္ အျခားေသာ ေသာ့ခ်က္က်သည့္ ရႈေထာင့္မ်ားႏွင့္အတူ အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔၏ ခ်ိတ္ဆက္ေဆာင္ရြက္မႈအား ျဖန္႔က်က္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေစမည္ ျဖစ္သည္။ ရွင္းလင္းျပတ္သား၍ စဥ္ဆက္မျပတ္ေသာ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈသည္ ပြင့္လင္းျမင္သားမႈအတြက္ ပလက္ေဖာင္းတစ္ခုအားလည္း ေထာက္ပံ့ေပးသည္။ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ နည္းဗ်ဴဟာမ်ားသည္ စံေမွ်ာ္မွန္းမႈ ရွိသင့္ျပီး၊ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား စီးဆင္းမႈ ႏွင့္ ပံုမွန္ သတင္းအခ်က္အလက္ ေပးပို႔မႈတို႔အတြက္ ႏွစ္လမ္းသြား ေဆာင္ရြက္ႏိုင္စြမ္း ရွိႏိုင္ေစရန္ စီမံသင့္ေပသည္။ (7) လက္ေတြ႕က်စစ္မွန္ေသာ ေမွ်ာ္မွန္းခ်က္မ်ား ေပ်ာက္ဆံုးသူမ်ား၏ မိသားစုမ်ားသည္ မိမိတို႔ ခ်စ္ခင္ရသူမ်ားကို ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ ရွိႏိုင္ျပီး၊ ၎တို႔အား ဂုဏ္သိကၡာရွိစြာ ျပန္လည္အပ္ႏွံႏိုင္ေစဖို႔ ေမွ်ာ္မွန္းခ်က္ၾကီးစြာ ထားရွိတတ္ၾကသည္။ သို႔ေသာ္လည္း လက္ေတြ႕တြင္မူ လူသားခႏၶာကိုယ္အၾကြင္းအက်န္မ်ား အား အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈတို႔သည္ အစဥ္ဆိုသလို အဆင္ေျပေခ်ာေမြ႕ ျခင္းမ်ား မရွိႏိုင္ေပ၊ ထို႔ျပင္ တူးေဖာ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္အတြက္ စဥ္ဆက္မျပတ္ေသာ ညွိႏိႈင္းေဆာင္ရြက္မႈ ႏွင့္ ပံ့ပိုးမႈတို႔အား ေသခ်ာေစရန္အတြက္ငွာ ေမွ်ာ္မွန္းခ်က္မ်ားအား ျဖစ္ႏိုင္သမွ် စီမံေဆာင္ရြက္မႈျပဳသင့္ေပသည္။ ရက္စက္ယုတ္မာမႈမ်ားအား သိသာထင္ရွားေသာ ပမာဏအတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ က်ဴးလြန္ခဲ့သည့္ေနရာမ်ား၊ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား ႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား ပမာဏမ်ားျပားေသာေနရာမ်ား၊ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားအား ရွာေဖြေတြ႕ ရွိျခင္း မရွိေသးသည့္ ထို႔ျပင္/သို႔မဟုတ္ တူးေဖာ္၊ ေဖာ္ထုတ္မႈျပဳရန္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္စြမ္းႏွင့္ အရင္းအျမစ္မ်ား အကန္႔အသတ္ရွိသည့္ေနရာမ်ား အစရွိသည့္တို႔အတြင္းမွ အေျခအေနမ်ားသည့္ အခက္အခဲမ်ား အထူး ရွိႏိုင္ေပသည္။ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြင္း ပါ၀င္ေနသည့္ ပါတီအဖြဲ႕မ်ား အားလံုးသည္ မိမိတို႔ မေစာင့္ထိန္းႏိုင္ဘဲ မိသားစုမ်ားအေပၚ ကတိက၀တ္မ်ားျပဳလုပ္ျခင္းကို ေရွာင္ရွားသင့္ေပသည္။
အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔သည္ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ား မွ်ေ၀ျခင္း၏ လိုအပ္ခ်က္ သို႔မဟုတ္ တာ၀န္၀တၱရားအား အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားျပီး၊ ဤမွ်ေ၀မႈျပဳျခင္း၏ သေဘာသဘာ၀ ႏွင့္ ရည္ရြယ္ခ်က္တို႔အား ျဖစ္ႏိုင္သမွ် လုပ္ငန္းစဥ္၏ အေစာဆံုးအဆင့္တြင္ သိသာထင္ရွားမႈရွိေစရန္ ျပဳလုပ္ထားသင့္သည္။ ေျမတူးေဖာ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္၏ ရည္ရြယ္ခ်က္အား ေအာင္ျမင္ေစရန္အတြက္ငွာ ေဒတာမွ်ေ၀မႈျပဳလုပ္ျခင္း မွန္သမွ်အား သက္ဆိုင္သူ ပုဂၢိဳလ္(မ်ား)မွ ခြင့္ျပဳထားသည့္အတိုင္းအတာအထိ လိုအပ္ေသာသူမ်ား ႏွင့္ သက္ဆုိင္ရာအဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔အတြက္သာ ကန္႔သတ္ထားသင့္ေပသည္။
အထူးသျဖင့္ ဤအျခင္းအရာသည္ ဥပမာအားျဖင့္ အမ်ိဳးသမီးမ်ား၊ သက္ၾကီးသူမ်ား၊ စိတ္ဒဏ္ရာရရွိထားသူမ်ား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ကေလးမ်ား အစရွိသည္တို႔ႏွင့္သက္ဆိုင္ေနေသာ အမႈမ်ားတြင္ ျခားနားေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္းကို အသံုးျပဳေစႏိုင္ျပီး၊ ဤသို႔အားျဖင့္ လက္ေတြ႕ေဆာင္ရြက္ရာ၌ အခ်က္အလက္ မညီမွ်မႈမ်ား သို႔မဟုတ္ အခက္အခဲမ်ားတို႔ကို ျဖစ္ေပၚေစေပမည္။
24
7
A. ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ ရွိမႈ ႏွင့္ အႏၱရာယ္ကင္းေသာ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈ
ဤသည္အား ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိေသာ ဆိုဒ္ေနရာကို သတိျပဳမိသည့္ ပထဆံုး တံု႔ျပန္သိရွိသူမ်ား၊ သတင္းေထာက္မ်ား သို႔မဟုတ္ ေဒသခံမ်ားတို႔မွ ေဆာင္ရြက္ေကာင္း ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ပါသည္။27 ၎ေနာက္တြင္မူ ဆိုဒ္ေနရာအား ကနဦး စစ္ေဆးမႈျပဳသည့္
ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ႏိုင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒအရ သင့္တင့္ေသာ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ားအား ျပဳလုပ္ထားလ်က္ရွိစဥ္ အတင္းအၾကပ္ျပဳမူေသာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း စြဲဆိုတိုင္ၾကားလာသည့္ သက္ဆိုင္သူပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးသည္ အရည္အခ်င္းျပည့္မီေသာ အာဏာပိုင္းမ်ားထံသို႔ သက္ဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ားအား အစီရင္ခံတိုင္ၾကားႏိုင္ေၾကာင္း
စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေအဂ်င္စီမ်ား/အရာရွိမ်ားတို႔သည္ ေနာက္ဆက္တြဲ ေဆာင္ရြက္မႈအား ျပဳလုပ္သင့္ေပသည္။ ဒရုမ္းမ်ား၊ ျဂိဳလ္တုမ်ား ႏွင့္ သက္ဆိုင္ပါက ဥပေဒခ်ိဳးေဖာက္မႈမရွိသည့္ စကန္ဖတ္ယူမႈ နည္းပညာမ်ား အစရွိသည္တို႔ကဲ့ေသာ ကိရိယာမ်ားအား စာရြက္စာတမ္း၊ မွတ္တမ္းထိန္းသိမ္းမႈအတြက္ ေနာက္ဆက္တြဲ အသံုးျပဳေကာင္း အသံုးျပဳႏိုင္ေပမည္။
B. ကာကြယ္မႈ
ေသခ်ာေအာင္ေဆာင္ရက ြ ရ ္ န္အတြကင ္ ာွ CED အေနႏွင့္ အစီရင္ခတ ံ င ုိ ၾ္ ကားခြငႏ ့္ င ွ သ ့္ က္ဆင ုိ ေ ္ သာ အဓိပၸါယ္ျပည့္၀သည့္ ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးအား ျပည္တြင္း၌ အေကာင္အထည္ေဖာ္ ေဆာင္ရြက္မႈျပဳရန္ လိုအပ္ေပသည္ (CED အပိုင္း 12(1))။ တရား၀င္ တိုင္းၾကားခ်က္မရွိသည့္တိုင္ အတင္းအၾကပ္ျပဳမူေသာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပၚခဲ့သည္ဟု က်ိဳးေၾကာင္းသင့္ေတာ္စြာ ယံုၾကည္လက္ခံႏိုင္သမွ်ကာလပတ္လံုး အာဏာပိုင္မ်ားသည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳေပးရန္ လိုအပ္ေပသည္ (CED ၊ အပိုင္း 12(2))။
ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ဆိဒ ု ေ ္ နရာမွ ရရွေ ိ သာ သက္ေသအေထာက္အထား၏ စစ္မန ွ မ ္ အ ႈ ား ေသခ်ာေအာင္ေဆာင္ရက ြ ျ္ ခင္းအပါအ၀င္ ထိေရာက္မရ ႈ ေ ိွ သာ စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းအား ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ရန္အတြက္ငွာ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာသည္ (ပထမဆံုး တံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္သူမ်ား အပါအ၀င္) တတိယပါတီအဖြဲ႕မ်ားေၾကာင့္ ထိခိုက္ပ်က္စီးမႈမ်ား မရွိရံုမက အေႏွာက္အယွက္ေပးမႈမ်ားလည္း မရွိေစရန္
ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒအရ
လိုအပ္ေပသည္။ CED အပိုင္း 12(3)(a) တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္မွာ
ပဋိပကၡျဖစ္ရပ္ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ပါတီအဖြဲ႕မ်ားသည္ လူေသ
အာဏာပိုင္မ်ားထံ၌ ‘၎တို႔၏ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ
အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ျမွဳပ္ႏွံျခင္းမျပဳမီ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း
စာရြက္စာတမ္းမ်ား ႏွင့္ အျခားေသာ အခ်က္အလက္မ်ားတို႔ကို ၀င္ေရာက္ရယူႏိုင္မႈ
သိရွိႏိုင္သည့္ အခ်က္အလက္မ်ား အားလံုးအား မွတ္တမ္းျပဳလုပ္ထားျပီး၊
အပါအ၀င္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအား ထိေရာက္စြာ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေစရန္ငွာ
ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈတည္ေနရာအား အမွတ္အသား ျပဳလုပ္ထားရမည္ ျဖစ္သည္
လိုအပ္ေသာ အာဏာလုပ္ပိုင္ခြင့္မ်ား ႏွင့္ အရင္းအျမစ္မ်ားတို႔’ ရွိေပသည္
(CIHL စည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ စည္းမ်ဥ္း 116 ၊ GC IV ၊ အပိုင္း 130)။
(အထူးျပဳခ်က္အား စာလံုအနက္ေရာင္ရင့္ျဖင့္ ေပါင္းထည့္ထားသည္)။ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒအတတ္ပညာသည္ က်ိဳးေၾကာင္းလိုက္နာတာ၀န္ယူေ
အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအား စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းကို စတင္ေဆာင္ရြက္သည့္အခါတြင္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ျဖစ္ေပၚသည္ဟု သံသယရွိသည့္ ေနရာအား အာဏာပိုင္မ်ားထံသို႔ ဦးစြာပထမဆံုး အသိေပးကာ အေျချပဳေဆာင္ရြက္သြားရမည္ ျဖစ္သည္။ ျပည္တြင္း စည္းမ်ဥ္းစနစ္မ်ားအရလည္း အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈျပဳရန္ တာ၀န္၀တၱရားကို ခ်မွတ္ေကာင္း ခ်မွတ္ထားႏိုင္ေပသည္။25 သို႔ေသာ္လည္း ‘သတင္းေပးသူ’ (ေပ်ာက္ဆံုးေနသူပုဂၢိဳလ္၏ ေဆြမ်ိဳး ျဖစ္သည္ဟုတ္ေစ၊ မျဖစ္သည္ဟုတ္ေစ) သည္ အာဏာပိုင္မ်ားထံမွ စံုစမ္းေထာက္လွန္းျခင္းမခံရရန္၊ သို႔မဟုတ္ အမည္ေဖာ္ထုတ္ျခင္းမျပဳရန္ ဆႏၵရွိသည့္ အေျခအေနမ်ားတြင္မူ အဆိုပါေသာ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားခ်က္မ်ား ျဖစ္ေပၚခ်င္မွ ျဖစ္ေပၚမည္ ျဖစ္သည္။ အႏၱရာယ္ကင္းေသာ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈ - အာဏာပိုင္မ်ားထံသို႔ အသိေပးရန္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျပီး အႏၱရာယ္ကင္းေသာ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား အတြက္ ျပဌာန္းခ်က္အား လိုအပ္ေပသည္။26 သက္ဆိုင္သူ ပုဂၢိဳလ္မ်ား သို႔မဟုတ္ ေအဂ်င္စီမ်ားတို႔သည္ သံသယျဖစ္ဖြယ္ေသာ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအား ပထမဆံုး ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ ရွိ သို႔မဟုတ္ ၾကားသိသူမ်ား ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈျပဳရာ၌ သံသယျဖစ္ဖြယ္ေသာ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ၏ တည္ေနရာအား အမွတ္အသားျပဳလုပ္ထိန္းသိမ္းမႈ ပါ၀င္သင့္ေပသည္ သို႔မဟုတ္ ၎မွတ္တမ္းအား ျပဳလုပ္ေပးသင့္သည္။ ဤသို႔အားျဖင့္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါကဲ့သို႔ေသာ တည္ေနရာမ်ားအား ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္သည့္ ပထ၀ီေဒတာ အခ်က္အလက္ဆိုင္ရာ
ဆာင္ရြက္မႈကို ဖိအားေပး ေဖာ္ျပထားျပီး၊ ‘အာဏာပိုင္မ်ားအေနႏွင့္ သက္ေသအေထာက္အထားအား ခိုင္လံုေသခ်ာမႈရွိေစရန္ငွာ ၎တို႔ ရရွိႏိုင္ေသာ က်ိဳးေၾကာင္းသင့္ေတာ္သည့္ ေျခလွမ္းအဆင့္မ်ားကို ေဆာင္ရြက္ရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း’ အၾကံျပဳထားသည္။28 ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒလက္ေအာက္မွ ေနာက္ဆက္တြဲ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ I ၏ အပိုင္း 34(2)(b) အရ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား ကာကြယ္မႈျပဳရန္ လိုအပ္ေပသည္။ ထို႔ျပင္ ေသဆံုးသူမ်ား၏ ခႏၶာကိုယ္မ်ား ျဖန္႔က်က္စြန္႔က်ဲခံရျခင္း ႏွင့္ ျဖတ္ေတာက္ခံရမႈမ်ားတို႔ကို ကာကြယ္ထားျမစ္ထားျခင္းႏွင့္အတူ ‘ေသဆံုးသူမ်ား လုယက္ယူငင္ျခင္း မခံရေစရန္ ကာကြယ္တားဆီးဖို႔အတြက္ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိေသာ တိုင္းတာေဆာင္ရြက္စီမံမႈမ်ား အားလံုးကို ျပဳလုပ္ရန္’လည္း လိုအပ္ေပသည္ (CIHL စည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ စည္းမ်ဥ္း 113 ၊ ICC St. အပိုင္း29 8(2)(b)(xxi) ႏွင့္ 8(2)(c)(ii) စစ္မက္ဆိုင္ရာ ျပစ္မႈ)၊ ထို႔ျပင္ ေျမျမွဳပ္ႏွံရာေနရာအား ေလးစားသမႈထားရွိ၍ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ျခင္းအပါအ၀င္ ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ေလးစားသမႈျဖင့္ စြန္႔ပစ္ေဆာင္ရြက္ရန္လည္း လိုအပ္ေပသည္ (စည္းမ်ဥ္း 115)။ သတ္ျဖတ္သည့္ ျပစ္မႈအား က်ဴးလြန္ျခင္းမရွိသည့္တိုင္ ေသဆံုးသူထံမွ ပစၥည္းခိုးယူျခင္းသည္လည္း ျပစ္မႈတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။30
၀န္ေဆာင္မႈမ်ား ႏွင့္ ကိုၾသဒိနိတ္မ်ားအား မွတ္သိမ္းႏိုင္သည့္ ကိရိယာမ်ားတို႔မွတစ္ဆင့္ ေအာင္ျမင္စြာ လုပ္ေဆာင္သြားႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္ -
က်န္ရစ္ရပ ု ၾ္ ကြငး္ မ်ား ႏွင့္ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား၊ ထိျ႔ု ပင္ စံစ ု မ္းစစ္ေဆးမႈလင ုိ း္ မ်ားတိ၏ ႔ု
• ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ ေနရာရွာေဖြမႈ စနစ္ (GPS) သို႔မဟုတ္ စစ္တပ္သံုး
စစ္မွန္မႈအား ထိန္းသိမ္းရန္အတြက္ငွာ ဆိုဒ္ေနရာအား ကာကြယ္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳျခင္းသည္
ေျမပံုဇယားကိုးကားခ်က္ စနစ္ (MGRS)၊ • မိုဘိုင္းဖုန္းေပၚမွ ေျမပံုမ်ား၊ • စမတ္ဖုန္းေပၚတြင္ ရိုက္ယူထားသည့္ ဓာတ္ပံုမ်ားမွ အေျခအေနေျပာင္းလဲမႈျပ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ား ဆိုဒ္ေနရာအား ကနဦး စာရြက္စာတမ္းျပဳ၊ မွတ္တမ္းထိန္းသိမ္းမႈအတြက္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔အား အသံုးျပဳ၍ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေပသည္ -
အေရးအၾကီးဆံုး ျဖစ္ေသာ္လည္း ၎တစ္ခ်ိန္တည္းတြင္ပင္ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာအား စိတ္၀င္စားဖြယ္ေနရာတစ္ခု ျဖစ္ေစရန္ စြဲေဆာင္မႈျပဳႏိုင္ျပီး၊ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား ဖ်က္စီးခံရႏိုင္သည့္ အႏၱရာယ္ကို တိုးျမင့္ေစႏိုင္ေပသည္။ ကြ်မ္းက်င္မႈမရွိေသာ ေျမတူးေဖာ္မႈသည္ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ျပစ္မႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားတို႔အတြက္ လိုအပ္သည့္ သက္ေသအေထာက္အထား စုေဆာင္းမႈကို အေႏွာက္အယွက္၊ ထိခိုက္မႈ ျဖစ္ေစႏိုင္ျပီး၊ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား၏ သင့္တင့္ေသာ စံျပည့္မီွခ်က္ စုေဆာင္းမႈအား
• ဓာတ္ပံုမ်ား၊
ပ်က္ကြက္ေစကာ ေသဆံုးသူ ရုပ္ၾကြင္းမ်ား၏ ပ်က္စီးထိခိုက္မႈမ်ားကို တိုးျမင့္ေစႏိုင္ေပသည္။
• ဗီဒီယို မွတ္တမ္းတင္ျခင္း၊
ခႏၶာကိယ ု ရ ္ ပ ု ၾ္ ကြငး္ မ်ားအား မသင္တ ့ င္စ ့ ာြ ရွာေဖြေဖာ္ထတ ု မ ္ သ ႈ ည္လည္း (လူထ၏ ု အျမင္ရေ ႈ ထာင့္
• ဆိုဒ္ေနရာအေၾကာင္း ရွင္းလင္းေဖာ္ျပထားသည့္ ေရးသားခ်က္ သို႔မဟုတ္ အသံသြင္း မွတ္တမ္းျပဳလုပ္ထားမႈ၊ • ပံုဆြဲထားမႈ သို႔မဟုတ္ ေျမပံုေပၚ အမွတ္အသားျပဳလုပ္ထားမႈ။
အပါအ၀င္) ကိုယ္တြယ္စီမံမႈႏွင့္ပတ္သက္ျပီး ေလးစားသမႈမရွိျခင္းကို ဦးတည္သြားေစႏိုင္ျပီး၊ မိသားစု၏ စိတ္ဒဏ္ရာအား ပိုမိုဆိုးရြားသြားေစႏိုင္ပါသည္။ အကာအကြယ္မ်ား စီမံေဆာင္ရြက္ထားျခင္းအားျဖင့္ ခြင့္ျပဳခ်က္မရွိသည့္ ရုပ္ပံု ႏွင့္ စိတ္အေႏွာက္အယွက္ျဖစ္ဖြယ္ ပံုရိပ္မ်ား ရိုက္ကူး၊ ျဖန္႔ေ၀ျခင္းမ်ားတို႔ကို တားဆီးႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။
ဥပမာအေနႏွင့္ 2015 Iraqi ဥပေဒ နံပါတ္ 13 ၊ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈကိစၥရပ္မ်ား ႏွင့္ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒ၊ 2006 ျပန္လည္ျပင္ဆင္ခ်က္ ဥပေဒ နံပါတ္ 5 ၊ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား ကာကြယ္ေရး၊ အပိုင္း 9 အား ၾကည့္ရႈပါ။ ၎အတူ အပိုင္း 231a လက္ေအာက္ရွိ Bosnia ႏွင့္ Herzegovina 2003 ျပစ္မႈကုဒ္ဥပေဒသည္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာအား အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈျပဳရန္ပ်က္ကြက္ျခင္းအား အက်ဥ္းခ်မွတ္ႏိုင္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္ (Bosnia ႏွင့္ Herzegovina - ျပစ္မႈဆိုင္ရာကုဒ္ဥပေဒ (ဇြန္လ 27 ၊ 2003) ၊ Bosnia ႏွင့္ Herzegovina တရား၀င္ ေဂဇက္ 37/03)။
25
ဥပမာအေနႏွင့္ ICMP သည္ ၎၏ဆိုဒ္ေနရာ တည္ေနရာရွာေဖြမႈ မွတစ္ဆင့္ မည္သူမဆိုမွ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈျပဳႏိုင္ရန္ငွာ အြန္လိုင္း စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ စင္တာတစ္ခုအား ကမ္းလွမ္းေထာက္ပံ့ေပးထားသည္။
26 27
ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္အညီ လိုက္နာေဆာင္ရြက္မႈ (2016)၊ ႏိုင္ငံတကာျပစ္မႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး ပထမဆံုး တံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္သူမ်ားအတြက္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ အေျခခံ စံခ်ိန္စံညႊန္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား။
Treskavica အျပိဳင္ Croatia ၊ စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာနံပါတ္ 32036/13 (ဧျပီ 12 ၊ 2016) အပိုဒ္ 60 တြင္ ဤ၌ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ သက္ေသအေထာက္မ်ား ပါ၀င္ေၾကာင္း မွတ္ခ်က္ျပဳထားသည္။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိေသာ ျပစ္မႈဆိုင္ရာ မႈခင္းေနရာအား မည္သို႔ ကိုင္တြယ္စီမံရမည္ႏွင့္ပတ္သက္သည့္ အခ်က္အလက္မ်ားအား မႈခင္းေနရာအတြက္ လံုျခံဳေရးစီမံျခင္း၊ စာမ်က္ႏွာ 65 မွ အပိုင္း 7.1 ရွိ ႏိုင္ငံတကာ ျပစ္မႈ စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းမ်ားအား ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့ျခင္း 2011 လက္ကိုင္စာအုပ္တြင္ ထည့္သြင္းေဖာ္ျပထားသည္။ Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္အတြင္း၌ ေဖာ္ျပထားသည္မွာ ‘[a] မႈခင္းေနရာအား အခြင့္အေရးရရွိသည္ႏွင့္တစ္ျပိဳင္နက္ တတ္ႏိုင္သမွ် အေစာဆံုး ကာကြယ္စီမံမႈ ျပဳသင့္ျပီး၊ ခြင့္ျပဳခ်က္မရွိေသာ ၀န္ထမ္းမ်ားအား ၀င္ေရာက္ခြင့္ မေပးသင့္ေပ’ (စာမ်က္ႏွာ 14 ၊ အပိုဒ္ 59 မွ)။
28
ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈတရားရံုးဆိုင္ရာ ေရာမ ထုတ္ျပန္ ျပဌာန္းခ်က္ (ဇူလိုင္ 17 ၊ 1998 တြင္ ေမြးစားက်င့္သံုးသည္၊ ဇူလိုင္ 1 ၊ 2002 တြင္ အားထုတ္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳသည္) 2187 UNTS 3 (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ ICC St.)။
29
Pohl ႏွင့္ အျခားေသာ Nuremberg ရွိ US စစ္တပ္ သမာဓိခံုအဖြဲ႕ (ႏို၀င္ဘာ 3 ၊ 1947)။
30
8
ကာကြယ္မႈမ်ား စီမံေဆာင္ရြက္ျခင္းသည္ အထူးသျဖင့္ လူ႔ခႏၶာကိုယ္ ရုပ္ၾကြင္းအက်န္မ်ား ထိခိုက္ပ်က္စီးမႈ၊ မေလးမစားလုပ္ေဆာင္ခံရမႈ၊ ဓားျပတိုက္ခံရမႈ၊ တိရစၦာန္မ်ား၏ စားသံုးခံရမႈ
C. စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ
အစရွိသည္တို႔ မရွိေစရန္ ထို႔အျပင္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူသည္ ေထာက္လ၊ွန္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအား ခ်ိဳးေဖာက္၍ ဒုတိယအဆင့္ ဆိုဒ္ေနရာမ်ားသို႔ ခႏၶာကိုယ္ထည္မ်ားအား ေရႊ႕ေျပာင္းမႈ/ျပန္လည္ေနရာခ်မႈမ်ား မရွိေစရန္ အစရွိသည္တို႔အတြက္ အကာအကြယ္ျပဳေပးေပသည္။ ခြင့္ျပဳခ်က္မရွိဘဲ က်ဴးေက်ာ္ျဖတ္သန္းျခင္း ႏွင့္ ထိခိုက္ပ်က္စီးေစျခင္းတို႔သည္ ျပည္တြင္းစည္းမ်ဥ္းစနစ္အတြင္း ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈတစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ေကာင္း သတ္မွတ္ႏိုင္ေပသည္။31
ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာဥပေဒမ်ားအရ ထိေရာက္ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ခုအား ေဆာင္ရြက္ရန္ တာ၀န္၀တၱရားဆိုသည္မွာ အမွီအခိုကင္း လြတ္လပ္၍ လံုေလာက္မႈရွိကာ (ဥပမာအားျဖင့္ CED အပိုင္း 12) အခ်က္အလက္မ်ားကို သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္ေပးႏိုင္ျပီး၊ တာ၀န္ယူထားသူမ်ားအား ေဖာ္ထုတ္ေပးႏိုင္ေသာ
ထိေရာက္မရ ႈ ေ ိွ သာ ကာကြယေ ္ ရး နည္းစနစ္အတြက္ ၾကိဳတင္စမ ီ ေ ံ ဆာင္ရက ြ မ ္ အ ႈ ေျခအေနမ်ား -
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈကို ဆိုလိုသည္။33 ဤတြင္ ျပီးျပည့္စံု၍ တိက်မွန္ကန္မႈရွိေသာ
• အျခားေသာ အရင္းအျမစ္မ်ားႏွင့္အတူ ၾတိဂံပိုင္းျခားမွတ္သား၍ အစီရင္ခံတင္ျပခ်က္မ်ား
မွတ္တမ္း ႏွင့္ ေသဆံုးမႈ ဒဏ္ရာမ်ားႏွင့္ အေၾကာင္းအရင္းအား လြတ္လပ္စြာ
ႏွင့္ သက္ေသအေထာက္အထားအား အတည္ျပဳမႈ။ • အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား ၎တို႔၏ စေကးပမာဏ ႏွင့္ ၎တို႔ တည္ရွိေသာ ေဒသခံအေျခအေနေပၚတြင္မူတည္ကာ ေျမပံုေရးဆြဲ၍ စာရြက္စာတမ္း၊ မွတ္တမ္းျပဳလုပ္မႈ။ လိအ ု ပ္ေသာ ကာကြယေ ္ ရး ေျခလွမး္ အဆင္မ ့ ်ားတြင္ ေအာက္ပါတိ႔ု ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္ေပမည္ • ဆိုဒ္ေနရာအား လံုျခံဳေရးခ်ျခင္း ႏွင့္ ၀င္ေရာက္မႈမ်ားအား လံုျခံဳေစာင့္ခ်ျခင္း ေျမေနရာေပၚသို႔ ၀င္ေရာက္ရန္ငွာ တရား၀င္ ခြင့္ျပဳခ်က္32 အား ရယူသင့္ေပသည္။ ဤတြင္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈပိုင္းဆိုင္ရာ တာ၀န္ယူမႈ ႏွင့္ လက္ေတြ႕က်င့္သံုးရန္ ခြင့္ျပဳခ်က္တို႔လည္း လိုအပ္ေကာင္း လုိအပ္ေပမည္။ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ သိသာထင္ရွားမႈရွိေသာ ဆိုဒ္ေနရာမ်ား၏ တည္ရွိမႈ၊ ပထ၀ီဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ား ႏွင့္ ထိန္းခ်ဳပ္မႈတို႔အားျဖင့္ ၀င္ေရာက္မႈအေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိေကာင္း ရွိေပမည္။ ဆိုဒ္ေနရာေပၚ၌ ရွိေနေသာ အႏၱရာယ္မ်ားဟုဆိုရာတြင္ မေပါက္ကြဲေသးသည့္ လက္နက္ခဲယမ္းမ်ား ႏွင့္ ညစ္ညမ္းထိခိုက္မႈမ်ားလည္း ပါ၀င္ေပသည္။ • ကာကြယ္မႈဆိုင္ရာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားတြင္ ေဖာ္ျပပါတို႔ ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္ေပမည္ - အျပင္ပိုင္း နယ္ပယ္အ၀န္းအား လံုျခံဳမႈရွိေစရန္ ကာကြယ္ျခင္း၊ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚတြင္ရွိေနသည့္ အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ကာကြယ္ရန္ ေျမျပင္ညီ ဖံုးလႊမ္းလုပ္ေဆာင္မႈ ႏွင့္ လံုျခံဳေရး အေစာင့္မ်ား ႏွင့္ ေျမေနရာအား ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရႈျခင္း။ အဆိုပါေသာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားသည္ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအၾကား ကာလၾကာခ်ိန္၊ ေဒသခံ အေျခအေန ႏွင့္ ဆုိဒ္ေနရာ၏ အကာအကြယ္ကင္းမဲ့မႈ (ဆိုလိုသည္မွာ အျခားပစၥည္းမ်ား ႏွင့္ တိရစၦာန္မ်ားတို႔ျဖင့္ ထိေတြ႕ ႏိုင္ေျခရွိမႈ) အစရွိသည့္ အခ်က္မ်ားအေပၚတြင္လည္း အမွီျပဳေနေပသည္။ ဆိုဒ္ေနရာအား လံုျခံဳေအာင္ေဆာင္ရြက္ရာ၌ လူထု၏စိတ္ခံစားခ်က္မ်ားျဖင့္ ဆန္႔က်င္ႏိုင္ေျခရွိေသာေၾကာင့္ငွာ ကာကြယ္မႈမ်ား ကမ္းလွမ္းလာသူမ်ားအတြက္ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ စီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား ျပဳလုပ္ေပးရန္လည္း လိုအပ္ေကာင္း လိုအပ္ေပမည္။ • ဥပမာအားျဖင့္ ႏိုင္ငံအတြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္ႏိုင္ျခင္းမရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးသူမ်ားအတြက္မူ
ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာေလ့လာမႈတို႔အတြက္ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ သက္ေသအေထာက္အထား ႏွင့္ အေလာင္းခြဲစိတ္ျခင္းမ်ားအား လံုျခံဳမႈရွိေစျခင္းမ်ားလည္း ပါ၀င္သည္။34 စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈသည္ အခ်က္အလက္မ်ားကို လက္ခံရယူရန္အတြက္ လံုေလာက္ေသာ အခြင့္အာဏာ ရွိရမည္ျဖစ္ျပီး၊ တာ၀န္ယူကိုင္တြယ္ရန္ အရာရွိ၀န္ထမ္းမ်ား ရွိရေပမည္။ ၎အား ခ်က္ခ်င္း မဆိုင္းမတြ ေဆာင္ရြက္ရမည္ျဖစ္သည္၊ ျခံဳငံုသံုးသပ္ရလွ်င္မူ ၎သည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳရန္ စဥ္ဆက္မျပတ္ တာ၀န္၀တၱရားတစ္ရပ္35 ျဖစ္ေသာ္လည္း နည္းဥပေဒသ တာ၀န္၀တၱရားတစ္ရပ္ျဖစ္ျပီး၊ အဆံုးသတ္တစ္ရပ္ မဟုတ္ေပ။36 လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ အေမရီကန္ အတြင္းတရားရံုးသည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ခုအား ျပဳလုပ္ရာ၌ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ အတုိင္းအတာ နွင့္ ပတ္၀န္းက်င္ျဖစ္စဥ္မ်ား၏ ရႈပ္ေထြးမႈမ်ားတို႔ကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားမႈျပဳလုပ္ရန္ အထူးဖိအားေပးေဖာ္ျပထားျပီး၊37 ဤသည္မွာ အမွန္တရားအား သိရွိပိုင္ခြင့္ႏွင့္အညီ ‘စုေပါင္း ေဆာင္ရြက္ခ်က္ ပတ္တန္မ်ားအား သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္ခ်က္အပါအ၀င္ ျပီးျပည့္စံုမႈအရွိဆံုး သမိုင္း၀င္ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ အမွန္တရားအား’38 ေအာင္ျမင္ရယူႏိုင္ရန္ ျဖစ္သည္ (ဥပမာအားျဖင့္ CED အပိုင္း 24(2))။ အပိုင္း 12(4) အတြင္း၌ CED မွ ဆက္လက္၍ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားသည္မွာ အဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ‘စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ျပဳလုပ္ျခင္းအား အဟန္႔အတားျဖစ္ေစသည့္ အျပဳအမူမ်ားအား တားဆီး၊ ပိတပ ္ င္ရန္အတြကင ္ ာွ လိအ ု ပ္ေသာ တိင ု း္ တာစီမေ ံ ဆာင္ရက ြ ခ ္ ်က္မ်ားအား’ ျပဳလုပ္ရေပမည္။ သင့္ေတာ္ပါက ႏိုင္ငံမ်ား ႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာ ေအဂ်င္စီမ်ားတို႔အၾကား ႏိုင္ငံတကာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈမ်ားလည္း ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္ေပမည္ (CED-လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္း 3(4))။ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ပန္းတိုင္မ်ားကိုသာလွ်င္ စစ္မွန္စြာ ရွာေဖြလ်က္ရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားသည္ ဥေရာပကြန္ဗင္းရွင္း အပိုင္း 2 အရ လိုအပ္သည့္ ‘ထိေရာက္မႈရွိေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၏ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားျဖင့္ ျပည့္စံုစြာ လံုေလာက္ကိုက္ညီမႈ’ ရွိခ်င္မွ ရွိေပမည္။39
ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ၀င္ေရာက္စစ္ေဆးရယူႏိုင္မႈသည္ အစဥ္ဆိုသလို မျဖစ္ႏိုင္ေပ။
Orentlicher မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား40အရ ‘ဥပေဒေရးရာ စီမံစီရင္ခ်က္မ်ား
ျဂိဳလ္တုပံုရိပ္မ်ားမွတစ္ဆင့္ ဆိုဒ္ေနရာျပင္ပမွ ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရႈျခင္းသည္လည္း
မည္သို႔ပင္ဆိုေစေသာ္ျငား နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား ႏွင့္ မိသားစုမ်ားတို႔သည္
ရရွိႏိုင္ေသာ ကာကြယ္မႈဆိုင္ရာ တိုင္းတာေဆာင္ရြက္ခ်က္တစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။
အကယ္၍ နစ္နာသူသားေကာင္၏ ကံၾကမၼာမွာ ေသဆံုးမႈ သို႔မဟုတ္ ေပ်ာက္ဆံုးမႈ
ဆိုဒ္ေနရာသည္ ထိခိုက္ထားျပီးသည္ျဖစ္ေစ ထိခိုက္ထားျခင္းမရွိသည္ျဖစ္ေစ အကာအကြယ္မ်ားအား ေဆာင္ရြက္မႈျပဳသင့္ေပသည္။
ျဖစ္သည့္ ျဖစ္စဥ္တစ္ရပ္၌ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚခဲ့သည့္ အေျခအေနႏွင့္ပတ္သက္ျပီး အမွန္တရားအား သိရွိပိုင္ခြင့္ အၾကြင္းမဲ့ ရွိေပသည္’။ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒအရ မိသားစုမ်ားသည္ မိမိတို႔ မိသားစု၀င္မ်ား၏ ကံၾကမၼာအေၾကာင္း သိရွိပိုင္ခြင့္ ရွိျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္အေနႏွင့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ေထာက္ပံ့ေပးရန္ အရင္းအျမစ္မ်ား ထားရွိေကာင္း ထားရွိရေပမည္ (ေနာက္ဆက္တြဲ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ I ၏ အပိုင္း 32)။ CIHL စည္းမ်ဥ္းမ်ား၏ စည္းမ်ဥ္း 117 အရ အၾကံျပဳထားသည္မွာ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မဟုတ္ေသာ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡ ႏွစ္ရပ္စလံုးမွ ပဋိပကၡ၏ သက္ဆိုင္သူ ပါတီအဖြဲ႕မ်ားသည္ ‘ေပ်ာက္ဆံုးေနေၾကာင္း အစီရင္ခံတိုင္ၾကားခံရသည့္ ပုဂိၢဳလ္မ်ားအတြက္ တာ၀န္ယူရန္ငွာ သင့္တင့္ေသာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား အားလံုးကို ျပဳလုပ္ရမည္ျဖစ္သည္’။
ဥပမာအားျဖင့္ 2015 Iraqi ဥပေဒ နံပါတ္ 13 ၊ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ကိစၥရပ္မ်ား ႏွင့္ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ ဥပေဒ၊ 2006 ျပင္ဆင္ခ်က္ ဥပေဒ နံပါတ္ 5 ၊ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား ကာကြယ္ေရး။
31
ေပ်ာက္ဆံုးေနသူ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ရွာေဖြရန္အတြက္ 2019 လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၏ မူစည္းမ်ဥ္း 10(3) သည္ ‘စစ္တပ္ ႏွင့္ ရဲဌာန၀န္ေဆာင္မႈမ်ား၊ ပုဂၢလိက ပိုင္ဆိုင္မႈေျမမ်ား အစရွိသည္တို႔ အပါအ၀င္ ေပ်ာက္ဆံုးသူ ရွိေကာင္း ရွိေနႏိုင္မည့္ ေနရာမ်ား အားလံုးသို႔ ၾကိဳတင္ထုတ္ျပန္ေၾကျငာျခင္းမရွိဘဲ လည္ပတ္စစ္ေဆးႏိုင္ရန္ငွာ အာဏာထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္း အျပည့္အ၀’ အပါအ၀င္ အရည္အခ်င္းျပည့္မီေသာ အာဏာပိုင္မ်ားထံသို႔ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားမရွိဘဲ ၀င္ေရာက္ေတြ႕ဆံုႏိုင္မႈအား ေတာင္းဆုိထားသည္။ ဤတြင္ လိုအပ္ပါက ‘ရွာေဖြမႈႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ဆိုဒ္ေနရာမ်ားအား ထိန္းသိမ္းမႈ’ လည္း ပါ၀င္သင့္ေပသည္ (ibid)။
32
Kukhalashvili ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Georgia ၊ စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 8938/07 ႏွင့္ 41891/07 (ဧျပီ 2 ၊ 2020) အပိုဒ္ 129။
33
Ibid ၊ အပိုဒ္ 129 တြင္။
34
Aslakhanova ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Russia ၊ စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 2944/06 ႏွင့္ 8300/07 ၊ 50184/07 ၊ 332/08 ၊ 42509/10 (ဒီဇင္ဘာ 18 ၊ 2012) အပိုဒ္ 230။
35
Da Silva အျပိဳင္ United Kingdom ၊ Grand Chamber စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 5878/08 (မတ္လ 30 ၊ 2016) အပိုဒ္ 231–238 ၊ ထိေရာက္ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ အတြက္ငွာ Grand Chamber ကန္႔သတ္ခ်က္စည္းမ်ဥ္းမ်ား အက်ဥ္းခ်ဳပ္ အျပည့္အ၀အား ေပးအပ္ျခင္း။
36
Massacres of El Mozote ႏွင့္ အျခားေသာ ေနရာမ်ား အျပိဳင္ El Salvador ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 252 (ေအာက္တိုဘာ 25 ၊ 2012) အပိုဒ္ 299။
37
Valle Jaramillo ႏွင့္ အျခားေသာ အျပိဳင္ Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 192 (ႏို၀င္ဘာ 27 ၊ 2008) အပိုဒ္ 102။
38
Cyprus အျပိဳင္ Turkey ၊ Grand Chamber စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 25781/91 (ေမလ 10 ၊ 2001) အပိုဒ္ 135။
39
လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ ကုလသမၼဂ ေကာ္မရွင္၊ တိုက္ပြဲ ျပစ္ဒဏ္ကင္းလႊတ္ခြင့္ႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ မူစည္းမ်ဥ္းတြဲမ်ားအား ျပင္ဆင္ရန္ငွာ အေႏွာင္အဖြဲ႕ကင္း လြတ္လပ္ေသာ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား၏ အစီရင္ခံခ်က္၊ (ေဖေဖာ္၀ါရီ 18 ၊ 2005) UN စာရြက္စာတမ္း E/CN.4/2005/102/Add.1 (အက်ဥ္းခ်ဳပ္ Orentlicher မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား) မူစည္းမ်ဥ္း 4။
40
9
(2) ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း ၀င္ေရာက္မႈ ႏွင့္ ေျပာင္းျပန္ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မႈအား ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ဥပေဒ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား
ေလ်ာ့ခ်ရန္အတြက္ အစီအစဥ္မ်ား
၏ ရလဒ္တစ္ခုျဖစ္သည့္ ျပစ္မႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအတြက္
• စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ရည္ရြယ္ခ်က္ႏွင့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအေၾကာင္း၊ ႏွင့္ လက္ေတြ႕က်ေသာ
41
2019 လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ားအရ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားသည္ အေႏွာင္အဖြဲ႕ကင္း လြတ္လပ္မႈ ႏွင့္ ဘက္လိုက္ျခင္းမရွိမႈ (လမ္းညႊန္ခ်က္ 7)၊ တိက်ေသသပ္မႈ (လမ္းညႊန္ခ်က္ 8)၊ လက္ငင္းလုပ္ေဆာင္မႈ (လမ္းညႊန္ခ်က္ 9) ႏွင့္ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈ (လမ္းညႊန္ခ်က္ 10) အစရွိသည့္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္အညီရွိရန္ လိုအပ္ျပီး၊ ‘ရိုးသားစစ္မွန္မႈ ႏွင့္ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္မႈဆိုင္ရာ အျမင့္ဆံုးေသာ စံခ်ိန္စံညႊန္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားအား ေလ့လာေစာင့္မတ္’ရန္ငွာ စံုစမ္းစစ္ေဆးသူမ်ားအေနႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ ျမစ္မႈဆိုင္ရာ တရားရံုးႏွင့္အညီ လိုက္နာမႈရွိရေပမည္။42
စီမံခန္႔ခြဲမႈအေၾကာင္း ရွင္းလင္းေျပာျပ၍ ဆက္ဆံေရးမ်ား ႏွင့္ ယံုၾကည္မႈအား တည္ေဆာက္ျခင္းသည္ အေရးၾကီးေပသည္။ ဤသို႔အားျဖင့္ ဆိုဒ္ေနရာသို႔ ၀င္ေရာက္မႈ၊ ၎တြင္ ရွိေနသည့္အရာမ်ား၊ အခ်က္အလက္မ်ား ႏွင့္ လက္ေတြ႕ေဆာင္ရြက္မႈအား လက္သင့္ခံမႈတို႔ကို လံုျခံဳေစာင့္ၾကပ္မႈျပဳရန္ အေထာက္အကူျဖစ္ေစေပမည္။ • အစီအစဥ္ေရးဆြဲမႈျပဳရာ၌ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈလုပ္ငန္းစဥ္၏ စစ္မွန္မႈအား ထိန္းသိမ္းလ်က္ရွိစဥ္ တစ္ဖက္တြင္လည္း ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း၏ သက္ေရာက္မႈအား ေလ်ာ့ခ်ရန္ ေမွ်ာ္မွန္း၊ ေဆာင္ရြက္ထားသင့္ေပသည္။ (3) အရင္းအျမစ္မ်ား၊ အဖြဲ႕ ႏွင့္ ရွာေဖြရယူမႈတို႔အတြက္ အစီအစဥ္မ်ား စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ လိုအပ္ခ်က္မ်ားအတြက္ မည္သည့္ အရင္းအျမစ္မ်ားအား လိုအပ္ျပီး၊ မည္သည္တို႔ကို ရရွိႏိုင္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ရွင္းလင္းျပတ္သားသည့္ ေငြေၾကးလ်ာထားခ်က္ ႏွင့္
အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအား စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းသည္ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိေသာ တရားမ၀င္ ေသဆံုးမႈမ်ားအား ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ ထိေရာက္စြာ စံုစမ္းစစ္ေဆးႏိုင္ရန္အတြက္ ေပါင္းစပ္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ေပမည္။ မ်က္ျမင္သက္ေသမ်ား၊ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း အဖြဲ႕၀င္မ်ား ႏွင့္ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူမ်ားတို႔မွ ေထာက္ပံ့ေပးသည့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမ(ႈ မ်ား)ႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ားသည္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအား ကာကြယ္၍ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳရန္အတြက္ငွာ အလြန္အသံုး၀င္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ား
အစီအစဥ္တစ္ခုအား စုစည္းေဆာင္ရြက္ထားရေပမည္။ ဤတြင္ တာ၀န္ခန္႔အပ္မည္ျဖစ္ေသာ အဖြဲ႕၏ အရြယ္အစား ႏွင့္ ဖြဲ႕စည္းမႈ၊ ၀န္ထမ္းမ်ား၏ အခန္းက႑မ်ား (ျဖစ္ႏိုင္သမွ် အလုပ္ ဆက္တိုက္ေဆာင္ရြက္သြားေစႏိုင္ရန္ ေသခ်ာေအာင္ ေဆာင္ရြက္ထားပါ)၊ ထို႔ျပင္ အလုပ္ခန္႔အပ္မႈအဆင့္ အစရွိသည္တို႔ ပါ၀င္မည္ျဖစ္သည္။47 သင့္ေတာ္ပါက ေရရွည္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ရန္အတြက္ (လိုအပ္ေသာ ထရိန္နင္ေပးအပ္မႈမ်ားႏွင့္အတူ) ေဒသခံ စံုစမ္းစစ္ေဆးသူမ်ားအား အသံုးျပဳရန္လည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားသင့္သည္။
ျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။
(4) အႏၱရာယ္ကင္းေရး ႏွင့္ လံုျခံဳေရးအတြက္ အစီအစဥ္မ်ား
Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္မ်ားသည္ ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိေသာ တရားမ၀င္
ဆိုဒ္ေနရာ၏ လံုျခံဳေရးႏွင့္အတူ ၀န္ထမ္းမ်ားတို႔၏ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ႏွင့္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ
43
ေသဆံုးမႈမ်ားႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြက္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါေသာ အနည္းဆံုး သတ္မွတ္ခ်က္ စည္းမ်ဥ္းမ်ားတို႔ကို ျပဌာန္းထားသည္ - ‘(a) နစ္နာသူ သားေကာင္(မ်ား)အား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ရန္၊ (b) ေသဆံုးမႈ အေၾကာင္းအရင္း သက္ေသျပခ်က္၊ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သ(ူ မ်ား)၏ အေထာက္အထား၊ ႏွင့္ ေသဆံုးမႈႏွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာ အေျခအေနမ်ားတို႔၏ အေထာက္အထားပစၥည္းမ်ား အားလံုးအား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္၊ ထိန္သိမ္းမႈျပဳရန္၊ (c) ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိေသာ မ်က္ျမင္သက္ေသမ်ားအား ေဖာ္ထုတ္၍ ေသဆံုးမႈ၊ ႏွင့္ ေသဆံုးမႈႏွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာ အေျခအေနမ်ားတို႔ႏွင့္ပတ္သက္သည့္ ၎တုိ႔၏ အေထာက္အထားသက္ေသမ်ားအား ရယူရန္၊ (d) ေသဆံုးမႈ အေၾကာင္းအရင္း၊ ပံုစံ၊ ေနရာ ႏွင့္ အခ်ိန္တို႔အျပင္ ၀န္းက်င္အေျခအေနမ်ား အားလံုးႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းသည္မ်ားအား
လံုျခံဳေရးမ်ားတို႔သည္ အေရးအၾကီးဆံုး ျဖစ္ေပသည္။ အခ်ိဳ႕ေသာဆိုဒ္ေနရာမ်ားသည္ ရာသီဥတုအေျခအေနမ်ားေၾကာင့္ငွာ တူးေဖာ္မ48 ႈ ျပဳရန္အတြက္ အလြန္အႏၱရာယ္ရွိႏိုင္သည္ သို႔မဟုတ္ အႏၱရာယ္မကင္းေပ။ အဆိပ္မ်ား၊ ေျမျမွဳပ္မိုင္းမ်ား ႏွင့္ လူလုပ္ေဖာက္ခြဲပစၥည္းမ်ား (IED) ကဲ့သို႔ေသာ အႏၱရာယ္မ်ားအတြက္ အထူးကြ်မ္းက်င္သူမ်ား၏ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈအား လိုအပ္ေကာင္း လိုအပ္ေပမည္။ ဆိုဒ္ေနရာ လံုျခံဳအႏၱရာယ္ကင္းေရးအျပင္ ဆိုဒ္ေနရာသို႔ အသြား၊အျပန္ ၀န္ထမ္းမ်ားအား ပို႔ေဆာင္မႈ ႏွင့္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈလုပ္ငန္းစဥ္မ်ား ျပဳလုပ္စဥ္အတြင္း လံုျခံဳမႈမ်ားရွိေစရန္လည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားသင့္ေပသည္။ (5) နယ္ပယ္အက်ယ္အ၀န္း၊ စေကးအတိုင္းအတာ ႏွင့္ ေနာက္ဆက္တြဲမ်ားတို႔အတြက္
သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္ရန္။ (…) ႏွင့္ (e) ေသဆံုးမႈအတြင္း ပါ၀င္သက္ဆိုင္ေနသူမ်ား၊
အစီအစဥ္မ်ား
ႏွင့္ ေသဆံုးမႈအတြက္ ၎တို႔ တစ္ဦးစီ၏ တာ၀န္၀တၱရားအား သတ္မွတ္ဆံုးျဖတ္ရန္’
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ခု၏ အခ်ိန္စေကးသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ႏွင့္
(D.1.25. စာမ်က္ႏွာ 7 တြင္၊ ေျခစည္းမွတ္ခ်က္အား ခ်န္လွပ္ထားသည္)။
အ၀န္းအတိုင္းအတာမ်ားတို႔အပါအ၀င္ နယ္ပယ္အက်ယ္အ၀န္းအား အုပ္စုလိုက္
အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ေကာင္းမြန္ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ အေလ့အက်င့္အား ထည့္သြင္းစဥ္းစားရန္ငွာ အထူး အေျခအေနမ်ား အစီအစဥ္ေရးဆြဲမႈအဆင့္
ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ တူးေဖာ္မႈမ်ား ႏွင့္ ေလ့လာသံုးသပ္မႈတို႔၏ စေကးအတိုင္းအတာ ႏွင့္ ေနာက္ဆက္တြဲမ်ားတို႔တြင္ ထည့္သြင္းစဥ္းစားမႈျပဳရမည္ ျဖစ္သည္။ (6) စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္ေသာ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား ႏွင့္ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားခ်က္တို႔အတြက္ အစီအစဥ္မ်ား
(1) ဆက္စပ္ အစီအစဥ္ေရးဆြဲမႈဆိုင္ရာ ထည့္သြင္းစဥ္းစားခ်က္မ်ား
စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္ေသာ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား၊
• ေပ်ာက္ဆံုးသူမ်ားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ အားထုတ္မႈအား
ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ လက္ခံထားသည့္ အေထာက္အထားဆိုင္ရာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား၊
ျပဳလုပ္ရန္လိုအပ္သည့္အခါတြင္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားအတြက္ မည္သည့္
ႏွင့္ သက္ေသအေထာက္အထား ႏွင့္ မွတ္တမ္းမ်ား ကိုင္တြယ္မႈ/စီမံမႈတို႔အတြက္
အဖြဲ႕အစည္းမွ အလံုးစံု တာ၀န္ယူမႈျပဳမည္နည္း။44
လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္မ်ား အစရွိသည္တို႔အား အသံုးျပဳမႈသည္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား၏ အရည္အေသြး၊
• အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအား တူးေဖာ္မႈ၊ အေထာက္အထားရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ အစရွိသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔အား မည္သူမွ စီစဥ္သင့္သနည္း။
တစ္သမတ္တည္းျဖစ္မႈ ႏွင့္ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈတို႔အျပင္ သေဘာတူလက္ခံမႈကို ေသခ်ာေစမည္ျဖစ္သည္။ ထို႔ျပင္ အရည္အေသြးထိန္းခ်ဳပ္မႈ စနစ္တစ္ခုအားလည္း အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ရန္ ျပင္ဆင္ထားသင့္သည္။
• စီစဥ္ေရးဆြဲထားေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၏ နယ္ပယ္အက်ယ္အ၀န္းမွာ မည္သို႔နည္း။
(7) တိုက္ရိုက္သက္ဆိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အခ်က္မ်ားအတြက္ အစီအစဥ္မ်ား
• မည္သည့္အဆင့္ေသာ တာ၀န္ယူမႈႏွင့္အတူ မည္သည့္ အေထြေထြ
ညစ္ညမ္းပ်က္စီးမႈ၊ ေရာေႏွာေပါင္းစပ္မႈ ႏွင့္ တတိယပါတီအဖြဲ႕ ‘တူးေဖာ္မႈ’ မ်ားတို႔သည္
စည္းကမ္းၾကပ္မတ္ေရး အဖြဲ႕မ်ားအား ဖြဲ႕စည္းေဆာင္ရြက္ထားဖို႔ လိုအပ္သနည္း။45
အစီအစဥ္ေရးဆြဲမႈအဆင့္အေပၚ သက္ေရာက္မႈ ရွိေကာင္း ရွိႏိုင္ေပသည္။
• မည္သည့္ ေနာက္ဆက္တြဲ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား သို႔မဟုတ္ အာဏာပိုင္မ်ားတို႔ ပါ၀င္ပတ္သက္ႏိုင္ေျခရွိသနည္း၊ ထို႔ျပင္ ၎တို႔သည္ မည္သို႔ စုေပါင္း၍ ပူးေပါင္းလုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္သြားၾကမည္နည္း။ • အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈသည္ အျခားေသာ/ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားႏွင့္ မည္သို႔ က်င့္သံုးစီမံသြားမည္နည္း။46
ဂ်နီဗာ အကယ္ဒမီ ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ ၾကက္ေျခနီ ေကာ္မတီ (ICRC) (2019) ၊ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားအား စံုစမ္းစစ္ေဆးရန္အတြက္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား - ဥပေဒ၊ မူ၀ါဒ ႏွင့္ ေကာင္းမြန္ေသာ အေလ့အက်င့္။
41
ႏိုင္ငံတကာ ျပစ္မႈတရားရံုး (2008) ၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးသူမ်ားအတြက္ က်င့္၀တ္ကုဒ္၊ ICC/AI/2008/005 အပိုင္း 4.1။
42 43
ဥပမာအားျဖင့္ Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္သည္ အင္တာဗ်ဴးေမးျမန္းမႈမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ အေသးစိတ္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား အပါအ၀င္ အင္တာဗ်ဴးေမးျမန္းမႈမ်ား ႏွင့္ မ်က္ျမင္သက္ေသ ကာကြယ္ေရးဆိုင္ရာ အပိုင္းအား ျပဌာန္းေဖာ္ျပထားသည္ (ပုဒ္မ V, B. စာမ်က္ႏွာ 33-35 တြင)္ ။
44
ဤသည္မွာ အဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ ျပင္ဆင္သတ္မွတ္မႈ၊ တရားစီရင္စု ႏွင့္ ျပဌာန္းမႈမ်ားတို႔အေပၚ မူတည္မည္ျဖစ္သည္။
အဖြဲ႕၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုျဖစ္ေသာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းမ်ား ႏွင့္ ကြ်မ္းက်င္သူမ်ားတုိ႔ႏွင့္ပတ္သက္သည့္ ေနာက္ဆက္တြဲ 2 အား ၾကည့္ရႈပါ။ ကပ္ေဘး သားေကာင္မ်ား ေဖာ္ထုတ္မႈ၏ အစိတ္အပိုင္းျဖစ္သည့္ စီမံခန္႔ခြဲမႈဆိုင္ရာ အခန္းက႑မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ားအတြက္မူ ေနာက္ဆက္တြဲ 8 - အင္တာပို၏ ကပ္ေဘးသားေကာင္ ေဖာ္ထုတ္မႈဆိုင္ရာ လမ္းညႊန္ခ်က္ DVI စီမံခန္႔ခြဲမႈ အခန္းက႑မ်ားအား ၾကည့္ရႈပါ။
45
ျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိေသာ တရားမ၀င္ ေသဆံုးမႈမ်ားအား စံုစမ္းစစ္ေဆးရန္အတြက္ အေထြေထြ ျပဌာန္းေဖာ္ျပခ်က္မ်ားအား စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္ခု လုပ္ေဆာင္ျခင္းႏွင့္ပတ္သက္ေသာ Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၊ ပုဒ္မ IV (စာမ်က္ႏွာ 12-15) တြင္ ေတြ႕ ရွိႏိုင္သည္။ မႈခင္းေနရာမ်ား စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ ေနာက္ဆက္တြဲ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ားကိုမူ Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္မ်ား၊ ပုဒ္မ V ၊ စာမ်က္ႏွာ 30-32 တြင္ ေတြ႕ ရွိႏိုင္မည္ျဖစ္သည္။
46
သက္ဆိုင္ရာ အေတြ႕အၾကံဳ၊ ကြ်မ္းက်င္မႈ ႏွင့္ ေရရွည္လုပ္ေဆာင္ႏိုင္မႈတို႔ႏွင့္အတူ အရန္ေထာက္ပံ့မႈ လုပ္ငန္းတြဲမ်ားအား ေသခ်ာေစရန္ စီမံထားသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားသည္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုအျဖစ္ ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္မည္ ျဖစ္သည္။
47
UNAMI ႏွင့္ OHCHR (2018) ရက္စက္ယုတ္မာမႈမ်ားအား ေျမလွန္တူးေဖာ္ျခင္း - ယခင္ ISIL မွ ထိန္းခ်ဳပ္သည့္ နယ္နိမိတ္အတြင္းမွ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ား။
48
10
(8) အစီအစဥ္ေနရာခ်မႈ၊ ေဒတာအခ်က္အလက္ သိုေလွာင္မႈ၊ ထိန္းသိမ္းမႈ ႏွင့္
ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္း
ကာကြယ္မႈမ်ားတို႔အတြက္ အစီအစဥ္မ်ား
အထက္ပါ အစီအစဥ္ေရးဆြဲမႈအဆင့္မ်ားႏွင့္ တစ္ညီတည္းျဖစ္သည့္ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ နယ္ပယ္အက်ယ္အ၀န္းႏွင့္အညီ ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းမ်ား ႏွင့္ ဆက္စပ္
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္းတြင္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔ လိုအပ္မည္
အေထာက္အထားမ်ားတို႔မွ ကိုးကားနမူနာမ်ား၊ နမူနာမ်ားတို႔အား စီစဥ္ေနရာခ်မႈ (အသံုးျပဳမႈ
ျဖစ္သည္ -
ႏွင့္ စြန္႔ပစ္မႈတ)ို႔ အား ထုတ္ျပန္သတ္မွတ္ထားသင့္ေပသည္။ ႏိုင္ငံ၏ ေဒသတြင္း ေဒတာ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားႏွင့္သာမက ႏိုင္ငံတကာျပဌာန္းခ်က္မ်ားႏွင့္လည္း တစ္ညီတည္းျဖစ္သည့္ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈ၊ ေဒတာအခ်က္အလက္ ကာကြယ္မႈ ႏွင့္ ထိန္းသိမ္းမႈမ်ားတို႔အပါအ၀င္ ေဒတာအခ်က္အလက္ အားလံုးအတြက္ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈရွိေသာ ဖြဲ႕စည္းမႈမ်ားအား ေနရာခ်စီစဥ္ထားဖို႔ လိုအပ္မည္ျဖစ္သည္။49 (9) လူသားရုပ္ၾကြင္းက်န္မ်ား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ တူးေဖာ္ျပီးေနာက္ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈမ်ားတို႔အတြက္ အစီအစဥ္မ်ား တူးေဖာ္မႈအား စတင္မလုပ္ေဆာင္မီတြင္ လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား၊ ႏွင့္ အကယ္၍ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အေျခအေနမ်ားတြင္မူ ဂုဏ္သိကၡာရွိေသာ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈ သို႔မဟုတ္
(1) စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္သည့္ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအား အသံုးျပဳမႈ စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္ေသာ သေဘာတူထားသည့္ လုပ္ငန္း လည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား50 အား အခ်ိန္ႏွင့္အမွ် အဆင့္မ်ား အားလံုးတြင္ သက္ေရာက္အသံုးခ်ရမည္ျဖစ္သည္။ ဤသို႔အားျဖင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၏ စစ္မွန္မႈ (အထူးသျဖင့္ နစ္နာသူ သားေကာင္မ်ား၏ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား၊ ေသဆံုးမႈ အေထာက္အထား၊ အေၾကာင္းအရင္း၊ ပံုစံ၊ အခ်ိန္၊ ေနရာတို႔ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာ အေထာက္အထားမ်ားအားလံုးအား ရွာေဖြရယူမႈ ႏွင့္ ထိန္းသိမ္းမႈ၊ လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ေျပာင္းေရႊ႕မႈ ႏွင့္ ေႏွာက္ယွက္မႈ၊ ထို႔ျပင္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သ(ူ မ်ား)၏ အေထာက္အထား အစရွိသည္တ)ို႔ ကို ကာကြယ္ႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ (2) အရည္အေသြးထိန္းခ်ဳပ္မႈ ယႏၱရားမ်ား အသံုးျပဳမႈ
ျမွဳပ္ႏွံစီစဥ္မႈမ်ားတို႔အတြက္ ရွင္းလင္းေသခ်ာမႈရွိေသာ နည္းဗ်ဴဟာအား ထားရွိသင့္သည္။
အရည္အေသြးထိန္းခ်ဳပ္မႈ ယႏၱရားသည္ စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္ အညီျဖစ္ေသာ
(10) (ရု ရုပ္ပံုမ်ား အသံုးျပဳမႈ အပါအ၀င္) ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ နည္းဗ်ဴဟာ ႏွင့္
ေသခ်ာေစမည္ ျဖစ္သည္။
ပူးေပါင္းဆက္စပ္ေဆာင္ရြက္မႈတို႔အတြက္ အစီအစဥ္မ်ား (10.1) ဌာနတြင္းပိုင္း ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ၊ ပူးေပါင္းဆက္စပ္ေဆာင္ရြက္မႈ ႏွင့္ သင့္ေတာ္ေသာ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္မႈ အစီအစဥ္။
လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအားလံုး လိုက္နာက်င့္သံုးမႈရွိေၾကာင္းကို (3) သင့္ေတာ္ေသာ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား ကိုယ္တြယ္စီမံမႈ၊ မွတ္တမ္းသိမ္းဆည္းမႈ၊ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈ ႏွင့္ ထိန္းသိမ္းမႈစနစ္အား အသံုးျပဳမႈ ဤတြင္ လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား သင့္တင့္၊ လံုျခံဳစြာ ႏွင့္ ဂုဏ္သိကၡာရွိစြာ
(10.2) ျပင္ပပိုင္း ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအဖြဲ႕ ႏွင့္ တရားစီရင္ေရး
ရယူမႈ ႏွင့္ ပို႔ေဆာင္မႈမ်ားတို႔ႏွင့္အတူ ညစ္ညမ္းပ်က္စီးမႈမ်ားကို ကာကြယ္ရန္
အာဏာပိုင္မ်ားအၾကား ပူးေပါင္းဆက္စပ္ေဆာင္ရြက္မႈ၊ အထူးသျဖင့္ လူသား
တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားတို႔ ပါ၀င္မည္ျဖစ္သည္။ အေထာက္အထားမ်ားအား
အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈဆိုင္ရာ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားသည္ ႏိုင္ငံေတာ္
ထိန္းသိမ္းသည့္ ရွင္းလင္းျပတ္သားေသာ လုပ္ငန္းစဥ္တြဲ ႏွင့္ တာ၀န္ယူမႈဆိုင္ရာ
သို႔မဟုတ္ ႏိုင္ငံတကာ စီရင္ခ်က္ဆိုင္ရာ အဂၤါရပ္မ်ားျဖင့္ သီးျခားျဖစ္ေနေသာ
လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔ကို ထိန္းသိမ္းေဆာင္ရြက္လ်က္ရွိစဥ္ တစ္ဖက္တြင္လည္း (ေသဆံုးမႈ
အေျခအေနမ်ားတြင္ ျဖစ္သည္။
အေၾကာင္းအရင္း၊ ပံုစံ ႏွင့္ အခ်ိန္၊ လူထုပထ၀ီဆိုင္ရာ အေသးစိတ္အခ်က္အလက္မ်ား၊
(10.3) ျပင္ပပိုင္း ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအဖြဲ႕ ႏွင့္
အေထာက္အထားမ်ားတို႔ႏွင့္အတူ အေရအတြက္စုစုေပါင္း အစရွိသည့္)
နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၊ မိသားစုမ်ား၊ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား ႏွင့္ မီဒီယာမ်ားတို႔အၾကား ပူးေပါင္းဆက္စပ္ေဆာင္ရြက္မႈ။ တူးေဖာ္ေရးလုပ္ငန္းစဥ္အတြက္ တရား၀င္ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈ
သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား အားလံုးအား ထိန္းသိမ္း၊ မွတ္တမ္းျပဳ၊ ကြ်မ္းက်င္စြာ ေလ့လာသံုးသပ္၍ အစီရင္ခံတင္ျပမႈ ျပဳသင့္ေပသည္။
ႏွင့္ ညွိႏိႈင္းပါ၀င္ေဆာင္ရြက္မႈအား ဖြံ႕ ျဖိဳးတိုးတက္မႈရွိေစရန္အတြက္ငွာ အေစာပိုင္းကာလ
(4) ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈဆိုင္ရာ နည္းဗ်ဴဟာ အသံုးျပဳမႈ
ႏွင့္ စဥ္ဆက္မျပတ္ေသာ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈသည္ အလြန္ အေရးၾကီးေပသည္။ ဤတြင္
မိသားစုမ်ားႏွင့္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္ရာတြင္ ထိေရာက္စြာ ညွိႏိႈင္းေဆာင္ရြက္မႈျပဳႏိုင္ေစရန္၊
ေသဆံုးသူ အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ဂရုတစိုက္၊ ဂုဏ္သိကၡာရွိစြာ ေလးစားသမႈထား၍
ႏွင့္ လိုအပ္ပါက အမႈစီရင္မႈဆိုင္ရာ/တရားမွ်တေရးဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔ႏွင့္
လံုျခံဳစြာ ထိန္းသိမ္းမည္ျဖစ္ေၾကာင္း အာမခံေပးမႈလည္း ပါ၀င္မည္ ျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္ရာ
မီဒီယာမ်ားႏွင့္ပါ သက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳလုပ္ရ လြယ္ကူေစရန္ ျဖစ္သည္။
ဤသည္မွာ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ တာ၀န္အား လက္ေတြ႕နည္းလမ္းက်က် ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ အေျခခံက်၊ အေရးပါျပီး၊ ဥပေဒ ႏွင့္ တရားစီရင္မႈဆိုင္ရာ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားအေပၚ လက္သင့္ခံ၊ ယံုၾကည္ႏိုင္မႈအတြက္ အေထာက္အပံ့ ျဖစ္ေစပါသည္။ အမ်ားျပည္သူထံ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား အားလံုးသည္ တိက်မွန္ကန္မႈ ရွိသင့္ျပီး၊ ေ၀၀ါးမေသခ်ာမႈမ်ားမရွိေစဘဲ အခ်ိန္မွီ ပံုမွန္ ျဖစ္သင့္ေပသည္။ ၎တြင္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔ႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ပါ၀င္သင့္သည္ • လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ လုပ္ငန္းစဥ္၊ • ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ လွ်ိဳ႕ ၀ွက္ေစာင့္ထိန္းမႈဆိုင္ရာ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္မ်ား/တိုင္းတာစီမံေဆာ င္ရြက္ခ်က္မ်ားတို႔၏ တည္ရွိမႈ (ႏွင့္ သက္ဆိုင္ပါက ၎အေၾကာင္းအရာမ်ား)၊ • ေသဆံုးေၾကာင္း အေထာက္အထားလက္မွတ္၊ • မိသားစုမ်ားအတြက္ သင့္တင့္သည့္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈမ်ား ရရွိႏိုင္မႈ၊ ႏွင့္ • ေမွ်ာ္မွန္းထားခ်က္မ်ားအား စီမံေဆာင္ရြက္သင့္ေပသည္။
ဥပမာအားျဖင့္ ေဆးပညာ၊ သက္ရွိသိပၸံ ႏွင့္ မ်ိဳးရိုးဗီဇမ်ားတို႔အပါအ၀င္ သက္ဆိုင္ရာ နည္းပညာမ်ားတို႔တြင္ သုေတသနျပဳလုပ္မႈႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ဇီ၀က်င့္၀တ္ ႏွင့္ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားအတြက္ ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခ်က္ (UNESCO 2005) ၊ လူသား မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ား ႏွင့္ နမူနာမ်ားတို႔ စုေဆာင္းမႈ၊ လုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္မႈ၊ အသံုးျပဳမႈ ႏွင့္ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈတို႔ႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ လူသားမ်ိဳးရိုးဗီဇ ေဒတာအခ်က္အလက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခ်က္ (UNESCO 2003)၊ လူတစ္ဦးစီ၏ မ်ိဳးပြားဇီ၀ပစၥည္းအေပၚ သက္ေရာက္မႈရွိသည့္ သုေတသန၊ ကုသမႈ သို႔မဟုတ္ ေရာဂါရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈတို႔ႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ လူသား မ်ိဳးပြားဇီ၀ပစၥည္း ႏွင့္ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားတို႔အတြက္ ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခ်က္ (UNESCO 1997) ၊ ဇီ၀ေဗဒ၊ ေဆးပညာ၊ ဇီ၀ေဆးပညာဆိုင္ရာ သုေတသန ႏွင့္ မ်ိဳးရိုးဗီဇ စမ္းသပ္ခ်က္မ်ားတို႔ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းျပီး လူသားမ်ား၏ ဂုဏ္သိကၡာ ႏွင့္ အေထာက္အထားအား အကာအကြယ္ေပးေသာ Oviedo ကြန္ဗင္းရွင္း (ဥေရာပေကာင္စီ 1995)။ aaBB ကမၻာတစ္၀ွမ္း အဆင့္ျမင့္ ေသြးသြင္းလႊဲေျပာင္းမႈ ႏွင့္ ဆဲလ္ ကုထံုးမ်ား (2010) ၊ ထို႔ျပင္ အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈဆိုင္ရာ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားအတြင္းမွ ေနရာလႊဲေျပာင္းမႈ အခ်က္အလက္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး အုပ္စုလိုက္ ေသဆံုးမႈဆိုင္ရာ DNA အေထာက္အထား စီမံေဆာင္ရြက္မႈမ်ားအတြက္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား (စာမ်က္ႏွာ 11) အားလည္း ၾကည့္ရႈႏိုင္ပါသည္။
49
ဥပမာ Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္မ်ား၊ ႏွင့္ အထူးသျဖင့္ ေျမသခ်ၤဳိင္း ျပန္လည္တူးေဖာ္မႈမ်ားႏွင့္စပ္လ်ဥ္းေသာ ၎၏ အေသးစိတ္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား၊ အပိုင္း C စာမ်က္ႏွာ 36-37 ။
50
11
D. အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ျပန္လည္ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈျပဳေၾကာင္း ေသခ်ာေစရန္အတြက္ငွာ ရရွိႏိုင္သမွ် ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား
နည္းလမ္းမ်ား အားလံုးကို တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္သြားရမည္ ျဖစ္သည္’ (ICRC ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္ေသာ စံနမူနာဥပေဒ၊ အပိုင္း 19)။
CED ၏ အပိုင္း 15 တြင္ ျပဌာန္းေဖာ္ျပထားသည္မွာ - ‘ႏိုင္ငံပါတီမ်ားသည္
ဤျပဌာန္းခ်က္မ်ားသည္ လိုအပ္ေသာ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ၊ ျပန္လည္တူးေဖာ္မႈ
အတင္းအၾကပ္ျပဳမူေသာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈမွ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ားအား
ႏွင့္ အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္ျပဳလုပ္မႈ၊ ထို႔ျပင္ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း
အကူအညီေပးရန္ ရႈေထာင့္အျမင္ထားရွိမႈႏွင့္အတူ ေပ်ာက္ဆံုးသြားသည့္
ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ားကို မည္သို႔
ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ရွာေဖြျခင္း၊ တည္ေနရာေဖာ္ထုတ္ျခင္း ႏွင့္ ျပန္လႊတ္ေပးျခင္း
စီမံကိုင္တြယ္ရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း အစရွိသည္တို႔ကိုလည္း အက်ံဳး၀င္ျပဌာန္းထားျပီး၊
အစရွိသည့္လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား၊ ႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုးသူမွာ ေသဆံုးသြားခဲ့သည့္ျဖစ္စဥ္တြင္မူ
မွတ္တမ္းမ်ားအား ဆက္လက္ ထိန္းသိမ္းမႈျပဳကာ အေထာက္အထားရွာေဖြသည့္
၎တို႔အား ျပန္လည္တူးေဖာ္၊ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ျခင္း
ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားအား ဆက္လက္ ေဆာင္ရြက္သြား၍ မိသားစုထံ
ႏွင့္ ၎တို႔၏ အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံျခင္း အစရွိသည္
ဆက္လက္ အသိေပးအေၾကာင္းၾကားမႈျပဳရန္ ေတာင္းဆိုထားသည္။
လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔တြင္ တစ္ႏိုင္ငံႏွင့္တစ္ႏိုင္ငံ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ရမည္ ျဖစ္ျပီး၊ အျပန္အလွန္ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့ကာ အေကာင္းဆံုး တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္မႈမ်ား အားထုတ္ရေပမည္’ (အထူးျပဳခ်က္အား စာလံုအနက္ေရာင္ရင့္ျဖင့္ ေပါင္းထည့္ထားသည္)။ အဆိုပါေသာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားအေပၚ တရား၀င္ စိတ္ပါ၀င္စားခြင့္ရွိသည့္ ပုဂၢိဳလ္မ်ား၊ ဥပမာ ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္မ်ားထံသို႔လည္း အခ်က္အလက္မ်ားအား ဆက္သြယ္အသိေပးရန္ လိုအပ္ေပသည္ (ibid ၊ အပိုင္း 18)။ ထို႔ျပင္ CED ၏ အပိုင္း 24(3) အရ လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံရန္ လိုအပ္ေပသည္။ ႏိုင္ငံမ်ားသည္
အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈသည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ား ႏွင့္ အခြင့္အေရးမ်ား က်င့္သံုးသိမွတ္မႈ၏ အဓိကက်ေသာ ရႈေထာင့္တစ္ရပ္ ျဖစ္စဥ္ ၎အား နည္းပေဒသဆိုင္ရာ တာ၀န္၀တၱရား တစ္ရပ္အျဖစ္လည္း ေယဘုယ်အားျဖင့္ နားလည္သိမွတ္ႏိုင္ပါသည္။56 လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ား၏ အေထာက္အထားသည္ အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္မ်ား ျပဳလုပ္ႏိုင္ေစရန္အတြက္ငွာ မိသားစုမ်ားထံသို႔ ျပန္လည္အပ္ႏွံရသည့္ အေျခခံအေၾကာင္းအရင္းတစ္ရပ္ျဖစ္သည့္အျပင္ မိသားစုအေနႏွင့္ ေသဆံုးေၾကာင္း
ေသဆံုးသူပုဂၢိဳလ္ ႏွင့္ပတ္သက္ေသာ စာရြက္စာတမ္း အခ်က္အလက္မ်ားအား
အေထာက္အထားလက္မွတ္အား လက္ခံရယူႏိုင္ဖို႔အတြက္လည္း ျဖစ္သည္။57
ေထာက္ပံ့ေပးရန္ႏွင့္၊ လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား စုယူမႈ၊ သိုေလွာင္မႈ
ဆိုဒ္ေနရာေပၚ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ား -
51
ႏွင့္ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈတို႔အပါအ၀င္ ေျမျမွဳပ္ႏွံရာ ေနရာအား တူးေဖာ္မႈအတြက္ လိုအပ္ေသာ အရင္းအျမစ္မ်ားအား ေနရာခ်စီမံေပးရန္ တာ၀န္ရွိသည္။ ေသဆံုးေၾကာင္း အေထာက္အထားလက္မွတ္အား 52
ထုတ္ျပန္ေပးရန္မွ အဓိက အေရးၾကီးေသာ တာ၀န္တစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။53
လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ား ႏွင့္ စပ္ဆိုင္ရာ အေထာက္အထားမ်ားတို႔အား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ၊ မွတ္တမ္းတင္မႈ ႏွင့္ ထိန္းသိမ္းမႈတို႔သည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈပုဒ္မအတြင္း၌ ေဖာ္ျပထားသည့္ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားတို႔ႏွင့္အညီ ရွိသင့္ေပသည္။
ထို႔ျပင္ Pueblo Bello Massacre အျပိဳင္ Colombia အမႈကိစၥရပ္တြင္
ဆိုဒ္ေနရာျပင္ပ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ား -
အေမရီကန္ အတြင္းတရားရံုးမွ အၾကံျပဳသည္မွာ ႏိုင္ငံေတာ္အေနႏွင့္
ေသဆံုးျပီးေနာက္ ခဲြစိတ္စစ္ေဆးမႈ58 ႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာ အေထာက္အထားရယူမႈတို႔အား
နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ အေထာက္အထားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး
ရင္ခြဲရံုတြင္ ေဆာင္ရြက္မႈျပဳသည္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ အဆိုပါ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္မႈသည္
အကူအညီျဖစ္ေကာင္းျဖစ္ႏိုင္မည့္ အခ်က္အလက္မ်ားကို ေဖာ္ထြက္ေထာက္ပံ့
အေသးစိတ္ အစီအစဥ္ေရးဆြဲျခင္း ႏွင့္ ေနာက္ဆက္တြဲ အရင္းအျမစ္မ်ားအား
လာေပးဖို႔အတြက္ငွာ အမ်ားျပည္သူလူထုအား တိုက္တြန္းသင့္ေၾကာင္း
ျဖန္႔ေ၀ေနရာခ်ျခင္းတို႔ လိုအပ္ေပသည္။ ထို႔ျပင္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔အားလည္း
ေဖာ္ျပထားသည္။54 အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထတ ု မ ္ ၏ ႈ အေျခခံနည္းလမ္းတစ္ရပ္
လိုအပ္ေပသည္ -
ျဖစ္ေသာ DNA ခြျဲ ခမ္းစိတျ္ ဖာေလ့လာမႈ၏ တန္ဖးုိ မွာ အသိအမွတျ္ ပဳမႈ ေဆာင္ရက ြ ရ ္ န္
• အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ တာ၀န္ယူေဆာင္ရြက္မႈ
ျဖစ္သည္ (ICMP ပဲရစ္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္း 6)။55 ဓေလ့ထံုးတမ္းဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ဥပေဒအရ ျပဌာန္းထားသည္မွာ (ႏိုင္ငံတကာနယ္နိမိတ္မွျဖစ္ေစ သို႔မဟုတ္ ႏိုင္ငံတကာအဆင့္မွမဟုတ္သည္ျဖစ္ေစ) ပဋိပကၡအတြင္းမွ သက္ဆိုင္သူပါတီမ်ားသည္ ေတာင္းဆိုခ်က္ လက္ခံရရွိသည့္အေပၚတြင္ ေသဆံုးသူ၏ ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံရေပမည္ (CIHL စည္းမ်ဥ္း 114)။ ထို႔ျပင္ ‘ပဋိပကၡမွ သက္ဆိုင္သူပါတီ (တစ္ဖက္စ)ီ သည္ လက္နက္ကိုင္ ပဋိပကၡ၏ ရလဒ္ေၾကာင့္ ေပ်ာက္ဆံုးေနေသာ ပုဂၢိုလ္မ်ားအတြက္ တာ၀န္ယူရန္ သင့္တင့္ေသာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား အားလံုးကို ျပဳလုပ္ရမည္ျဖစ္ျပီး၊ ၎တို႔၏ ကံၾကမၼာႏွင့္ပတ္သက္ျပီး မိသားစု၀င္မ်ားထံသို႔ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား မွန္သမွ်ကို ေထာက္ပံ့ေပးရမည္ျဖစ္သည္’ (CIHL စည္းမ်ဥ္း 117)။ ICRC သည္ ဤအေျခအေနအား အက်ယ္ျဖန္႔ေဖာ္ျပထားသည္ ‘ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္တစ္ဦး၏ ကံၾကမၼာသည္ ေသဆံုးျပီးသူျဖစ္ေၾကာင္း အတည္ျပဳျပီးသည္ႏွင့္တစ္ျပိဳင္နက္ ခႏၶာကိုယ္ရုပ္ၾကြင္းႏွင့္ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာ သက္ေရာက္ခ်က္ မွန္သမွ်အား
လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔အတြက္ အုပ္ထိန္းေစာင့္ေရွာက္မႈဆိုင္ရာ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈရွိေသာ လုပ္ငန္းစဥ္တြဲအား ထိန္းသိမ္းေဆာင္ရြက္မႈ၊ • လူ႔ရုပ္ၾကြင္း အၾကြင္းအက်န္မ်ား သိုေလွာင္သိမ္းဆည္း၊ ထိန္းသိမ္းမႈအတြက္ လံုေလာက္မႈရွိေသာ အေထြေထြ၀န္ေဆာင္မႈအေထာက္အပံ့မ်ား၊ ႏွင့္ • သက္ဆိုင္ရာ သက္ေသအေထာက္အထားအား ေဖာ္ထုတ္ ထို႔ျပင္/သို႔မဟုတ္ ၾကည့္ရႈရန္အတြက္ငွာ မိသားစုမ်ားမွ ရင္ခြဲရံုသို႔ လည္ပတ္ႏိုင္ရန္ ေဆာင္ရြက္ထားမႈ။ မိသားစုမ်ားထံမွ ကိုးကားမႈျပဳရန္ DNA နမူနာမ်ားအပါအ၀င္ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာ အခ်က္အလက္မ်ားအား စုေဆာင္းရယူျခင္း အားျဖင့္ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈကို လြယ္ကူေခ်ာေမြ႕ေစမည့္ အခ်က္အလက္မ်ားအား ထုတ္လုပ္ႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ ဤေဒတာ အခ်က္အလက္မ်ားအား စုေဆာင္းရယူရာ၌ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူမ်ား ႏွင့္ ေသဆံုးသူမ်ားတို႔၏ အခြင့္အေရးမ်ားကို ကာကြယ္ေပးသည့္ အလြဲအမွား၊ အတိမ္းအေစာင္းမခံေသာ အမူအက်င့္ပံုစံအားျဖင့္ စုေဆာင္းရယူရမည္ ျဖစ္သည္။ ပုဂၢိဳလ္ေရးဆိုင္ရာ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ား၊ မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ား၊ ထို႔ျပင္ အဆိုပါေသာ အခ်က္အလက္မ်ားအား သိမ္းဆည္းမႈတို႔ႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနသည့္ အဆိုပါ အေလ့အက်င့္မ်ားသည္ ျပည္တြင္း ေဒတာအခ်က္အလက္ဆိုင္ရာ ျပဌာန္းခ်က္မ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားတို႔ႏွင့္အညီ ျဖစ္ရမည္ျဖစ္သည္။
Massacres of El Mozote ႏွင့္ အျခားေသာ ေနရာမ်ား အျပိဳင္ El Salvador ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 252 (ေအာက္တိုဘာ 25 ၊ 2012) အပိုဒ္ 334။
51
Aslakhanova ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Russia ၊ စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 2944/06 ႏွင့္ 8300/07 ၊ 50184/07 ၊ 332/08 ၊ 42509/10 (ဒီဇင္ဘာ 18 ၊ 2012) အပိုဒ္ 226။
52
ေသဆံုးေၾကာင္း အေထာက္အထားလက္မွတ္မ်ား ထုတ္ျပန္ျခင္း ႏွင့္ လုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳျခင္းသည္ 1972 အထိ အရွိန္အဟုန္က်န္ရစ္ခဲ့သည့္ ဒုတိယကမၻာစစ္ (1939-1945) အျပီး ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ ေသဆံုးမႈအား ထုတ္ျပန္ေၾကျငာမႈႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာ UN ကြန္ဗင္းရွင္း၏ ႏွလံုးအူတိုင္တြင္ တည္ရွိခဲ့သည္။ ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္သည့္ ICRC စံနမူနာဥပေဒ၊ အပိုင္း 4 မွ ၎၏ မွတ္ခ်က္အတြင္း ရွင္းလင္းေဖာ္ျပထားသည္မွာ ‘ေသဆံုးသြားခဲ့သည့္ျဖစ္စဥ္တြင္ ေသဆံုးေၾကာင္း အေထာက္အထားလက္မွတ္အား ေထာက္ပံ့ေပးရန္၊ ေလးစားသမႈ၊ ဂုဏ္သိကၡာရွိမႈတို႔ျဖင့္ ခႏၶာကိုယ္ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ကိုင္တြယ္စီမံမႈျပဳရန္၊ ထို႔ျပင္ မိသားစုမ်ားထံသို႔ ခႏၶာရုပ္ၾကြင္းအား ျပန္လည္အပ္ႏွံရန္၊ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအား ေသခ်ာေအာင္ေဆာင္ရြက္ရန္ အစရွိသည့္ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားအား တာ၀န္ယူသင့္ျပီး၊’ (စာမ်က္ႏွာ 12) ၊ ဤသည္တို႔အား အရည္အခ်င္းျပည့္မီွသည့္ အာဏာပိုင္မ်ားမွ ေဆာင္ရြက္ေပးသင့္ေပသည္ (စာမ်က္ႏွာ 44)။ ထို႔အျပင္ ေသဆံုးေၾကာင္း အေထာက္အထားလက္မွတ္မ်ားအား ICRC ၏ ကပ္ေဘးမ်ားအျပီး ေသဆံုးရုပ္ၾကြင္းခႏၶာမ်ားအား စီမံခန္႔ခြဲမႈ - ပထမဆံုး တံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္သူမ်ားအတြက္ ကြင္းဆင္း လက္ကိုင္လမ္းညႊန္၊ ဥပမာ - စာမ်က္ႏွာ 30 ၊ ႏွင့္ 5.4. အဆင့္ 4 - ျပန္လည္သင့္ျမတ္မႈ၊ စာမ်က္ႏွာ 17 ရွိ အင္တာပို ကပ္ေဘးသားေကာင္ အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈတို႔တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။
53
Pueblo Bello Massacre Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 140 (ဇန္န၀ါရီ 31 ၊ 2006) အပိုဒ္ 272။
54 55
ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္သည့္ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္ (2019) ၊ ICMP ပဲရစ္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မွတ္ခ်က္ျပဳထားေသာ ဗားရွင္း၊ ICMP.DG.468.1.W.doc.
56
အင္တာပို၏ ကပ္ေဘးသားေကာင္ အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈ လမ္းညႊန္အတြင္း၌ - ‘နစ္နာသူသားေကာင္မ်ားသည္ မိမိတို႔ ေသဆံုးျပီးေနာက္ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ရပိုင္ခြင့္ ရွိသည္’ ဟူသည့္ ေဖာ္ျပခ်က္မွတစ္ဆင့္ ပိုမို အမ်ိဳးအစားခြဲစိတ္မႈျပဳေသာ ခ်ဥ္းကပ္ေဆာင္ရြက္မႈနည္းလမ္းအား အၾကံျပဳထားသည္ (အပိုင္း B ၊ ေနာက္ဆက္ 2 ၊ စာရြက္ျဖဴ - DVI)။
အထူးျခြင္းခ်က္မွာ Argentine ဥပေဒ နံပါတ္ 14,321 ၊ ေမလ 11 ၊ 1994 ျဖစ္ျပီး၊ ၎သည္ အတင္းအၾကပ္လုပ္ေဆာင္ထားေသာ ေပ်ာက္ဆံုးမႈအမ်ိဳးအစားအား အရပ္သားဆိုင္ရာ ေသဆံုးမႈႏွင့္ တရား၀င္ တန္းတူညီမွ်မႈတစ္ရပ္အျဖစ္ ဖန္တီးထားသည္။ ၎အရ မိသားစုမ်ားအေနႏွင့္ ေသတမ္းစာမ်ားအား လုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္မႈျပဳႏိုင္သည္၊ ေပ်ာက္ဆံုးသူ ပိုင္ဆိုင္မႈ အိမ္ျခံေျမအား စီမံေဆာင္ရြက္ႏိုင္သည္၊ ထို႔ျပင္ အေမြဆက္ခံမႈ ကိစၥမ်ားအားလည္း စီမံႏိုင္သည္၊ သို႔ေသာ္လည္း ၎ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္ ‘ျပန္လည္ထြက္ေပၚလာႏိုင္ေျခ’ မွာမူ ရွိေနဆဲ ျဖစ္သည္။ ၎ကဲ့သို႔ ထုတ္ျပန္ေၾကျငာမႈသည္ (ေသဆံုးေၾကာင္း အေေထာက္အထားလက္မွတ္ျဖင့္ မတူဘ)ဲ တစ္ဦးတစ္ေယာက္၏ ေသဆံုးမႈအတြက္ ႏိုင္ငံ၏ ပါ၀င္မႈ သို႔မဟုတ္ တာ၀န္၀တၱရားအား ပင္ကိုယ္ အသိအမွတ္ျပဳသည္။
57
ဥပမာအားျဖင့္ စာမ်က္ႏွာ 49-51 ရွိ လမ္းညႊန္ခ်က္ E ႏွင့္ စာမ်က္ႏွာ 57-87 ကမ္းလွမ္းခ်က္ေဖာင္မ်ား၊ ေနာက္ဆက္ 1-5 တို႔တြင္ ပါရွိသည့္ အေလာင္းခြဲစိတ္မႈမ်ား၊ သြားဘက္ဆိုင္ရာ စစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ က်န္ရစ္အရိုးစုမ်ားအေပၚ မႏုႆေဗဒဆိုင္ရာ ေလ့လာဆန္းစစ္မႈ အစရွိသည္တို႔ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ားအား ေထာက္ပံ့ေပးထားသည့္ အေလာင္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ Minnesota လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ားႏွင့္အညီ ျဖစ္သည္။ ဤသည္တို႔သည္ ယာယီ ရင္ခြဲရံု ၀န္ေဆာင္ေထာက္ပံ့မႈမ်ားအား လံုျခံဳမႈရွိေကာင္း ရွိေစေပမည္။
58
12
ေဒတာ စုေဆာင္းရယူမႈ ႏွင့္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာေလ့လာမႈ ရႈေထာင့္မ်ား အားလံုးအား
(2) အေထာက္အထားရွာေဖြေတြ႕ ရွိခ်က္မ်ားသည္ ေသခ်ာျခင္း မရွိေသးေပ၊ အကယ္၍
တစ္ေျပးညီကိုက္ညီမႈွရွိေစသည့္ ေဒတာ စီမံခန္႔ခြဲမႈ စနစ္သည္လည္း
ဥပမာအားျဖင့္ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ားသည္ လူ႔ခႏၶာအၾကြင္းအက်န္မ်ား၏
အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈအား လြယ္ကူေခ်ာေမြ႕ေစရန္ငွာ ဆိုဒ္ေနရာျပင္ပ စည္းမ်ဥ္းကန္႔သတ္ခ်က္တစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။ ဤတြင္ အနည္းဆံုးအေနႏွင့္ ေအာက္ပါတို႔ ပါ၀င္မည္ ျဖစ္သည္ -
အေထာက္အထားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး တစ္စံုတစ္ရာေသာ အဆိုျပဳခ်က္တစ္ခုႏွင့္ ကြဲလြဲေနခဲ့လွ်င္၊ သို႔မွမဟုတ္ ခႏၶာအၾကြင္းအက်န္မ်ား၏ အေထာက္အထားမ်ားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး အဆံုးသတ္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္အား
• ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား ႏွင့္ ဆက္စပ္ အခ်က္အလက္မ်ားတို႔အား စာရင္းသြင္းမွတ္တမ္းျပဳမႈ၊
မျပဳလုပ္ႏိုင္ေသးလွ်င္ ျဖစ္သည္။61
• ေပ်ာက္ဆံုးသူမ်ား၏ မိသားစုမ်ားထံမွ DNA ကိုးကားခ်က္ နမူနာမ်ား ပါ၀င္သည့္
အနာဂါတ္ အေထာက္အထားရွာေဖြေတြ႕ ရွိခ်က္မ်ား ႏွင့္ ေနာက္တြဲတြဲ
အခ်က္အလက္မ်ား၊ • ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ေရွးေဟာင္းသုေတသန စီမံေဆာင္ရြက္မႈ ႏွင့္ လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ား ျပန္လည္ရယူမႈ၊ ထို႔ျပင္ ဆက္စပ္ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား အစရွိသည္တို႔ႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ား၊ • မႏုႆေဗဒဆုိင္ရာ စစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ အမႈမွတ္တမ္း၊ • DNA ဓာတ္ခြဲခန္း လုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား၊ • DNA ပရိုဖိုင္း ေဒတာေဘ့စ္၊ ႏွင့္
အသိေပးအေၾကာင္းၾကားခ်က္မ်ားတို႔ကို ႏိုင္ငံ အာဏာပိုင္မ်ား အပါအ၀င္ ေဆြမ်ိဳးမ်ားႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာ စိတ္ပါ၀င္စားသည့္ ပါတီအဖြဲ႕မ်ားထံသို႔ အသိေပးအပ္ႏိုင္ရန္အတြက္ငွာ မွတ္တမ္းမ်ားအား အစဥ္ ထိန္းသိမ္းထားသင့္ေပသည္။ အနာဂါတ္ အေထာက္အထားရွာေဖြေတြ႕ ရွိမႈ အလားအလာအား အကာအကြယ္ျပဳေပးရန္အတြက္ငွာ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈ ႏွင့္ ေရရွည္ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈဆိုင္ရာ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားအား စီမံထားဖို႔ လိုအပ္ေပသည္။ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈ ႏွင့္ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈဆိုင္ရာ
• DNA တိုက္စစ္ျခင္း။
စီမံလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားအား မရရွိႏိုင္သည့္ သို႔မဟုတ္ ၎တို႔သည္ သင့္ေတာ္မႈမရွိသည့္
DNA လုပ္ငန္းစဥ္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္စြမ္း လိုအပ္ခ်က္သည္ ႏိုင္ငံအတြင္း၌ မရွိေပ၊
အေျခအေနမ်ားတြင္မူ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္
အေၾကာင္းအရင္းမွာ ၾကီးမားေသာ ပမာဏအတိုင္းအတာျဖင့္ DNA စစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ ပံ့ပိုးမႈမ်ားအား ေထာက္ပံ့ရန္အတြက္ငွာ တတိယပါတီ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွတစ္ဆင့္ အကူအညီ
ခႏၶာအၾကြင္းအက်န္မ်ားအား ေသဆံုးသူအတြက္ သင့္တင့္သည္ဟု ယူဆရေသာ ယဥ္ေက်းမႈ သို႔မဟုတ္ ဘာသာေရး ဓေလ့ထံုးတမ္းမ်ားႏွင့္အညီ အမွတ္အသားျပဳ၊
ရယူေကာင္း ရယူရမည္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
ေျမျမ်ဳပ္ေပးသင့္ေပသည္။62
ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈဆိုင္ရာ နည္းဗ်ဴဟာသည္ ေအာက္ပါတို႔အား
အနာဂါတ္တြင္ သက္ေသအေထာက္အထားအား ရွာေဖြေတြ႕ ရွိႏိုင္ဖို႔ အတြက္ငွာ
အဆင္ေျပလြယ္ကူေခ်ာေမြ႕ေစမည္ ျဖစ္သည္ -
ျဖစ္ႏိုင္သမွ် မီးသျဂၤဳိလ္မႈကို ေရွာင္ရွားသင့္သည္။
• လက္သင့္ခံမႈရွိလာေစရန္အတြက္ငွာ မိသားစုမ်ား ႏွင့္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ
ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔ကဲ့ေသာ နည္းလမ္းမ်ားအား အသံုးျပဳ၍ ရုပ္အၾကြင္းအက်န္မ်ားအား
ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းထံသို႔ လုပ္ငန္းစဥ္အေၾကာင္း ႏွင့္ အေထာက္အထား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ား လုပ္ငန္းစဥ္စီမံေဆာင္ရြက္မႈ ျပဳလုပ္ျခင္း အခ်ိန္ေဘာင္မ်ားအေၾကာင္း ရွင္းလင္းေျပာျပမႈ၊ • ေသဆံုးျပီးေနာက္ ရင္ခြဲစစ္ေဆးမႈမ်ားႏွင့္ အဆိုပါ စစ္ေဆးမႈ၏ ရလဒ္မ်ားတို႔ႏွင့္ပတ္သက္သည့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားအား မိသားစုမ်ားထံသို႔ အသိေပးျခင္း။ ဤတြင္ မိသားစုအတြက္ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈ ႏွင့္ ညႊန္းဆိုလႊဲေျပာင္းမႈဆိုင္ရာ ေရြးခ်ယ္စရာမ်ားအေၾကာင္း အခ်က္အလက္မ်ား ပါ၀င္သင့္ေပသည္၊ • ျဖည့္စြက္ အခ်က္အလက္မ်ားအား ကိုင္တြယ္၊ ေထာက္ပံ့ေပးေကာင္း ေထာက္ပံ့ေပးႏိုင္သည့္ ေအဂ်င္စီမ်ားႏွင့္အတူ ထိေရာက္စြာ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ၊ • သက္ဆိုင္သူ မိသားစုမ်ား၏ ပုဂၢိဳလ္ေရးဆိုင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ားကို ေလးစားသမႈထားရွိျပီး၊ မိသားစုမ်ား၏ အလြဲအမွားမခံေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ႏွင့္ မီဒီယာထံသို႔ ဆက္သြယ္အသိေပးျခင္းမျပဳမီ ရလဒ္မ်ားအေၾကာင္း မိသားစု၏ သိရွိပိုင္ခြင့္အား အသိအမွတ္ျပဳသည့္ မီဒီယာမ်ားႏွင့္အတူ ထိေရာက္စြာ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ။ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈဆိုင္ရာ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ား၏ အလားအလာ အထြက္ရလဒ္မ်ား (1) ရလဒ္ေကာင္းသည့္ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ - ဟု ဆိုရာတြင္ ေပ်ာက္ဆံုးေနသူပုဂၢိဳလ္၏ မေသဆံုးမီ ႏွင့္ ေသဆံုးျပီးေနာက္ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ားအၾကား တစ္သမတ္တည္း ကိုက္ညီမႈရွိျပီး၊
ေျခရာခံႏိုင္ေပမည္ • ဆိုဒ္ေနရာအတြင္းမွ ခႏၶာရုပ္အေလာင္းတစ္ခုစီ၏ တည္ေနရာျပ ေျမပံုအပါအ၀င္ ဆိုဒ္ေနရာႏွင့္ပတ္သက္ေသာ စာရြက္စာတမ္းမ်ား ႏွင့္ ေျမပံု၊ • DNA နမူနာ အေရအတြက္ နွင့္ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈဆိုင္ရာ ကိုးကားခ်က္မ်ားႏွင့္အတူ ခႏၶာရုပ္အေလာင္းတစ္ခုစီ ႏွင့္ အိတ္/အေခါင္းတို႔အား နံပါတ္ေရးမွတ္၊ တံဆိပ္တပ္မႈျပဳျခင္း၊ • ဆိုဒ္ေနရာအား အမွတ္အသားျပဳရန္ ဆိုင္းဘုတ္မ်ား အသံုးျပဳမႈ၊ • လံုျခံဳေရးအား ေသခ်ာေစရန္အတြက္ငွာ အခ်က္အလက္မ်ားအား လံုျခံဳစြာ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈ။ (3) အေထာက္အထားလြဲမွားေဖာ္ထုတ္မႈ - ခႏၶာရုပ္ၾကြင္းမ်ား၏ အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈတြင္ အမွားအယြင္းျဖစ္ေပၚေသာ အေျခအေနမ်ားကို ဆိုလိုသည္။ ဤသို႔ေသာ အေထာက္အထားလြဲမွားေဖာ္ထုတ္မႈသည္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြင္း ပါ၀င္ေနေသာ မိသားစု ႏွစ္စုအေပၚသို႔ ေျပာင္းျပန္ ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚႏိုင္ေပသည္။ အဆိုပါေသာ မွားယြင္းေတြ႕ ရွိမႈမ်ား ျဖစ္ေပၚသည့္အခါတြင္ မိသားစုထံ က်ိဳးေၾကာင္းသင့္ေတာ္ေသာ ဆက္သြယ္အသိေပးမႈမ်ား ျပဳသင့္ျပီး၊ စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္ေသာ လုပ္ငန္းစဥ္ စီမံလည္ပတ္မႈႏွင့္ တစ္ညီတည္းျဖစ္သည့္
ရွင္းလင္းေျပာျပႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ ေရွ႕ေနာက္မကိုက္ညီမႈမ်ား မရွိျခင္းကို ဆိုလိုသည္။
အမွားျပင္ဆင္မႈဆိုင္ရာ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကို ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္သြားသင့္သည္။
အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ၏ သိပၸံနည္းက် ယံုၾကည္စိတ္ခ်ႏိုင္ေသာ
မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အမႈမ်ားတြင္ မိသားစုမ်ား၏
နည္းလမ္းမ်ားတြင္ လက္ေဗြရာမ်ား၊ သြားဘက္ဆိုင္ရာ စစ္ေဆးမႈ၊ က်န္ရစ္သည့္
ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးမ်ား
ရုပ္ၾကြင္းမ်ားသည္ အရိုးစုမ်ား ျဖစ္ေနသည့္အခါတြင္ မႏုႆေဗဒဆိုင္ရာ စစ္ေဆးမႈအားျဖင့္ ဇီ၀ေဗဒဆိုင္ရာ ပရိုဖိုင္းေဖာ္ထုတ္မႈ၊ ႏွင့္ DNA ေလ့လာစစ္ေဆးမႈမ်ားတို႔ ပါ၀င္ေပသည္။ (ဓာတ္ပံုမ်ားအပါအ၀င္) အျမင္ပံုရိပ္ဆိုင္ရာ သိမွတ္မႈ၊ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာအခ်က္အလက္ ေဖာ္ျပခ်က္၊ ေဆးမွင္ေၾကာင္မ်ား၊ ပိုင္ဆိုင္မႈ ႏွင့္ ခႏၶာကိုယ္ေပၚတြင္ ေတြ႕ ရွိရေသာ အ၀တ္အစားမ်ားတို႔အျပင္ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ ရွာေဖြေတြ႕ ရွိခ်က္မ်ားသည္ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈအတြက္ အေထာက္အကူျဖစ္ေစႏိုင္မည္ျဖစ္ေသာ္လည္း နည္းလမ္းတစ္မ်ိဳးတည္းသာ အသံုးျပဳ၍ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈအား ေရွာင္ရွားသင့္သည္။59
မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း အေထာက္အထား ေဖာ္ထုတ္သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အမႈမ်ားတြင္မူ ရွင္သန္က်န္ရစ္ေသာ မိသားစု၀င္မ်ားအတြက္ မိမိတို႔ခ်စ္ခင္ရသူမ်ားမွာ မရွိေတာ့ေၾကာင့္ သက္ေသျပႏိုင္ရန္ အေထာက္အထားလက္မွတ္အခ်ိဳ႕ကို လိုအပ္ေကာင္း လိုအပ္ေပမည္၊ ဤသို႔အားျဖင့္ ၎တို႔သည္ ပိုင္ဆိုင္မႈမ်ားေရာင္းခ်မႈ၊ အေမြဆက္ခံမႈ၊ ေနာက္အိမ္ေထာင္ျပဳမႈ အစရွိသည္တို႔ကို ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ခြင့္ ရွိေပမည္။ ေပ်ာက္ဆံုးေၾကာင္း အေျခအေန သို႔မဟုတ္ မရွိေတာ့ေၾကာင္း အေထာက္အထားလက္မွတ္အား မိသားစုမ်ား၏ အခြင့္အေရးအား ကာကြယ္ရန္အတြက္ငွာ ထုတ္ျပန္ေပးသင့္သည္။63
အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈမ်ား ေသခ်ာျပီးသည့္ေနာက္တြင္ သက္ဆိုင္ရာ အာဏာပိုင္သည္ ေသဆံုးမႈ အေထာက္အထားလက္မွတ60 ္ အား ထုတ္ျပန္ေပးသင့္သည္။
အင္တာပို၏ ကပ္ေဘးသားေကာင္ ေဖာ္ထုတ္မႈဆိုင္ရာ လမ္းညႊန္ခ်က္၊ စာမ်က္ႏွာ 18 ၏ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းျဖစ္ေသာ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈနည္းလမ္းမ်ား (အေျခခံႏွင့္ ဒုတိယအဆင္)့ ၊ ထို႔ျပင္ အင္တာပို၏ ကပ္ေဘးသားေကာင္ ေဖာ္ထုတ္မႈဆိုင္ရာ လမ္းညႊန္ခ်က္ ေနာက္ဆက္ 12 ၏ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈနည္းလမ္းမ်ား ႏွင့္ Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၊ အပိုင္း E ရုပ္အေလာင္းမ်ားအား အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ၊ စာမ်က္ႏွာ 21-24 အား ၾကည့္ရႈပါ။
59
60
ဥပမာအားျဖင့္ ICRC ၏ ေနာက္ဆက္ 2 /ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ စံနမူနာဥပေဒအတြင္းမွ ေသဆံုးမႈဆိုင္ရာ နမူနာ အေထာက္အထားလက္မွတ္။
Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္၊ အပိုင္း E ၊ ရုပ္အေလာင္းမ်ားအား အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ၊ စာမ်က္ႏွာ 24 အား ၾကည့္ရႈပါ။
61
ပိုင္ရွင္လာေရာက္ေတာင္းဆိုျခင္းမရွိသည့္၊ ထို႔ျပင္ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အဆိုပါေသာ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားအတြက္ ေရႊ႕ေျပာင္းခရီးစဥ္မ်ား၏ အက်ိဳးဆက္အေနႏွင့္ငွာ ေပ်ာက္ဆံုး၊ ေသဆံုး ပုဂၢိဳလ္မ်ား ႏွင့္ ၎တို႔ မိသားစုမ်ားတို႔အား ဂုဏ္သိကၡာရွိစြာ ဆက္ဆံမႈႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းသည့္ Mytilini ထုတ္ျပန္ခ်က္ႏွင့္အညီ သင့္တင့္စြာ စီမံေဆာင္ရြက္မႈျပဳရေပမည္ (ေရႊ႕ေျပာင္းခရီးစဥ္မ်ား၏ အက်ိဳးဆက္အေနႏွင့္ ေပ်ာက္ဆံုး၊ ေသဆံုး ပုဂၢိဳလ္မ်ား ႏွင့္ ၎တို႔ မိသားစုမ်ားတို႔အား ဂုဏ္သိကၡာရွိစြာ ဆက္ဆံမႈႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာ Mytilini ထုတ္ျပန္ခ်က္ (2018) A.16 တြင)္ ။ ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားဆိုင္ရာ ICRC စံနမူနာဥပေဒ၊ အပိုင္း 22 မွ ၎၏မွတ္ခ်က္ (ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ႏွင့္ ျပန္လည္တူးေဖာ္မ)ႈ အတြင္း ေဖာ္ျပထားသည္မွာ ‘လိုအပ္ေသာ အေျခအေန (ဥပမာ - လူထုက်န္းမာေရးႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ အေၾကာင္းအရင္းမ်ား) အတြက္မွလြဲ၍ မီးသျဂၤဳိလ္ျခင္းကို ေရွာင္ရွားသင့္ျပီး၊ ၎အား ေဆာင္ရြက္ရသည့္အေၾကာင္းအရင္း မွတ္တမ္း ႏွင့္ ျပာပံုမ်ားကို ထိန္းသိမ္းထားသင့္သည္’ (စာမ်က္ႏွာ 48 တြင)္ ။
62
Argentina ႏွင့္ Colombia ဥပေဒ 1531 ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား မရွိေတာ့ေၾကာင့္ ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခ်က္၊ 2012 ၊ အပိုင္း 7 အတြင္းမွ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္ အမ်ိဳးအစားႏွင့္ အလားတူညီသည္။ ႏိုင္ငံတကာဥပေဒမ်ားလက္ေအာက္တြင္ ေပ်ာက္ဆံုးေနေသာ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား ႏွင့္ ၎ေဆြမ်ိဳးမ်ားတို႔၏ ဥပေဒေရးရာ အေနအထားသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားအား သတ္မွတ္ထုတ္ျပန္ထားျခင္း မရွိေသာ္လည္း၊ အတ္ဥပေဒ 24(6) အတြင္း CED မွ ျပဌာန္းေဖာ္ျပထားခ်က္တြင္မူ ‘ေပ်ာက္ဆံုးသူပုဂၢိဳလ္၏ ကံၾကမၼာအား ရွင္းလင္းစြာ ေဖာ္ထုတ္သိရွိရျခင္း မရွိေသးမီအထိ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအား ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္ရန္ တာ၀န္၀တၱရားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး မ်က္စိမွိတ္ဘက္လိုက္မႈမ်ားမရွိေစဘဲ ႏိုင္ငံပါတီအဖြဲ႕ တစ္ဖြဲ႕စီသည္ ၎တို႔၏ ကံၾကမၼာအေျခအေနအား ရွင္းလင္းစြာ ေဖာ္ထုတ္သိရွိရျခင္း မရွိေသးေသာ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား၊ ႏွင့္ ၎ေဆြမ်ိဳးမ်ားတို႔၏ ဥပေဒေရးရာ အေနအထားမ်ားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး လူမႈဖူလံုေရး၊ ေငြေၾကးကိစၥမ်ား၊ မိသားစုဥပေဒ ႏွင့္ ဥစၥာပိုင္ဆိုင္ခြင့္မ်ားကဲ့သို႔ေသာ နယ္ပယ္မ်ားတြင္ သင့္တင့္ေသာ ေျခလွမ္းအဆင့္မ်ားကို ျပဳလုပ္ေပးရေပမည္။’
63
13
E. လူ႕ခႏၶာအၾကြင္းအက်န္မ်ား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ ႏိုင္ငံတကာ စံခ်ိန္သတ္မွတ္ခ်က္မ်ား CED ၏ အပိုင္း 24(3) သည္ ေပ်ာက္ဆံုးသူမ်ား၏ လူ႔ခႏၶာကိုယ္ ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ရွင္သန္က်န္ရစ္သည့္ မိသားစု၀င္မ်ားထံသို႔ ျပန္လည္အပ္ႏွံရန္ တာ၀န္၀တၱရားအေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္၊ အပိုင္း 15 အရမူ ႏိုင္ငံမ်ားအေနႏွင့္ ရွာေဖြေရး ႏွင့္ ႏိုင္ငံျပန္လည္အပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားတို႔တြင္ တစ္ႏိုင္ငံႏွင့္ တစ္ႏိုင္ငံ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ ႏွင့္ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈမ်ား ေထာက္ပံ့ေပးရန္ ျပဌာန္းထားသည္။ 2019 လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၏ မူစည္းမ်ဥ္း 2(4) သည္ ‘[လူ႔ခႏၶာရုပ္ၾကြင္းမ်ား] ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈျပဳရာ၌ မိသားစုမ်ားႏွင့္ ၎တို႔ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ ဆႏၵမ်ား၊ ယဥ္ေက်းမႈဆင ုိ ရ ္ ာ ဓေလ့ထးုံ တမ္းမ်ား အစရွသ ိ ည္တႏ ႔ုိ င ွ တ ့္ စ္သမတ္တည္းျဖစ္ေသာ ဂုဏ္သိကၡာရွိသည့္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈအား ေသခ်ာေစရန္အတြက္ငွာ လိုအပ္သည့္ နည္းပေဒသမ်ား ႏွင့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔ကို ထည့္သြင္းေဆာင္ရြက္ေပးသင့္သည္’ ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။ ဤသို႔အားျဖင့္ လူ႔ခႏၶာရုပ္ၾကြင္းမ်ား နယ္စပ္ျဖတ္ေက်ာ္ ပို႔ေဆာင္မႈအတြက္ ကုန္က်စရိတ္မ်ားကို ထည့္သြင္းအက်ံဳး၀င္ေစေပမည္။ အေမရီကန္အတြင္း လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ တရားရံုးမွ တရားစီရင္မႈဆိုင္ရာအတြင္း ေဖာ္ျပထားသည္မွာ ‘ေသဆံုးသူ ရုပ္အေလာင္းမ်ားအား မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္သိရွိျပီးသည့္ေနာက္တြင္ ႏိုင္ငံေတာ္အေနႏွင့္ မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာ ေတာ္စပ္ဆက္ႏြယ္သူမ်ားအား အတည္ျပဳျပီးသည့္ေနာက္ ၎တို႔၏ နီးစပ္ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္း ျဖစ္သူထံသို႔ ျဖစ္ႏိုင္သမွ်အျမန္ဆံုး ရုပ္အေလာင္းကို ျပန္လည္ေပးပို႔ေပးရမည္ ျဖစ္သည္၊ သို႔မွသာ ၎တို႔၏ သက္ဆိုင္ရာ ဘာသာအယူ၀ါဒမ်ားႏွင့္အညီ အထိမ္းအမွတ္ျပဳလုပ္ႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံေတာ္သည္ ေသဆံုးသူ၏ ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္းႏွင့္ သေဘာတူညီခ်က္ျပဳလုပ္ျပီး
အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈျပဳႏိုင္သည့္ အေျခအေနမ်ားတြင္ • ေသဆံုးသူ ရုပ္အေလာင္းခြဲစိတ္စစ္ေဆးမႈမ်ား ေဆာင္ရြက္ျပီးသည့္ေနာက္ ခႏၶာရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ျဖစ္ႏိုင္သမွ် အေစာဆံုး မိသားစုမ်ားထံသို႔ ျပန္လည္ထုတ္ေပးသင့္ေပသည္။ • လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ လုပ္ငန္းစဥ္အား အေကာင္အထည္ေဖာ္၊ လိုက္နာေဆာင္ရြက္သင့္ေပသည္။ ဤတြင္ သင့္တင့္ေသာ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ နည္းဗ်ဴဟာ၊ ႏွင့္ ျဖစ္ႏိုင္ပါက ၀မ္းနည္းေၾကကြဲေနေသာ မိသားစု ႏွင့္ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းအတြက္ ပံ့ပိုးမႈမ်ားရရွိႏိုင္မည့္ အရင္းအျမစ္မ်ားကို ကမ္းလွမ္း၊ ညႊန္းဆိုေပးျခင္းမ်ား ပါ၀င္သင့္ေပသည္။ ရုပ္အေလာင္းအား ရွာေဖြေတြ႕ ရွိေသာ္လည္း မိသားစု၀င္မ်ားမွ လာေရာက္ေတာင္းဆိုျခင္းမရွိသည့္ အေျခအေနမ်ားတြင္ • လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ား ႏွင့္ သက္ဆိုင္ရာ မွတ္တမ္းမ်ားအားလံုးကို သိုေလွာင္သိမ္းဆည္း/ထိန္းသိမ္းထားႏိုင္ပါသည္၊ သို႔မဟုတ္ • ေသဆံုးသူ၏ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ သို႔မဟုတ္ သင့္တင့္ရာ ဘာသာေရး ဓေလ့ထံုးတမ္းမ်ားတို႔ႏွင့္အညီ ရုပ္ၾကြင္းအား အမွတ္အသားျပဳလုပ္ထားသည့္ အုတ္ဂူ၌ ေျမျမွဳပ္ျပီး၊ သက္ဆိုင္ရာ မွတ္တမ္းမ်ားအား ထိန္းသိမ္းထားႏိုင္ပါသည္။ မည္သည့္ ေရြးခ်ယ္စရာနည္းလမ္းအား အသံုးျပဳသည္ျဖစ္ေစ ေရြးခ်ယ္ေဆာင္ရြက္ေသာ အစီအစဥ္မ်ားသည္ ေသဆံုးသူ၏ ရုပ္အေလာင္းအား ေျခရာခံႏိုင္ရမည္ျဖစ္ကာ ေရရွည္ သိုေလွာင္မႈ သို႔မဟုတ္ ျမွဳပ္ႏွံသျဂၤဳိလ္မႈတို႔အတြက္ ျပဌာန္းခ်က္ႏွင့္အညီ ျဖစ္သင့္ေပသည္။ ၎အစီအစဥ္မ်ားသည္ ယဥ္ေက်းမႈအရ သင့္တင့္ကိုက္ညီမႈ ရွိသင့္ျပီး၊ ျပန္လည္ျမွဳပ္ႏွံမႈသည္ မိသားစုမ်ား ႏွင့္ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔အတြက္ သိသာထင္ရွားေသာ ဆိုဒ္ေနရာ၊ အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္ေနရာ ျဖစ္ေစရန္ ထည့္သြင္းစဥ္းစားသင့္ေပသည္။ ရည္ရြယ္ထားသည့္ ဧရိယာအတြင္းမွ ေျမပိုင္ဆိုင္မႈ၊ ေျမအေျခအေနမ်ား၊ ႏွင့္ ေျမေအာက္ေရအျမင့္ အစရွိသည့္ ကိစၥရပ္မ်ားအားလံုးကိုလည္း
ျမွဳပ္ႏွံမႈ ကုန္က်စရိတ္မ်ားကိုလည္း ထည့္သြင္းအက်ံဳး၀င္ေပးရမည္ျဖစ္သည္။’64
ေနာက္ဆက္တြဲ အေျခအေနမ်ားအျဖစ္ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမည္ ျဖစ္သည္။
လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံျခင္း မျပဳဘဲ
မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း မသိရွိရသည့္ ရုပ္အေလာင္းမ်ား ျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ
အေသးစိတ္သတ္မွတ္ထားျခင္းမရွိေသာ ေနရာမ်ားတြင္ ျမွဳပ္ႏွံမႈျပဳျခင္းသည္ မိသားစု ႏွင့္ ပုဂၢိဳလ္ေရးဘ၀ဆိုင္ရာ အခြင့္အေရးအား ခ်ိဳးေဖာက္ျခင္းတစ္ရပ္ပင္ ျဖစ္သည္၊ ဥပေဒႏွင့္ ကိုက္ညီမွသာလွ်င္ ၾကား၀င္ေဆာင္ရြက္မႈအား ခြင့္ျပဳမည္ ျဖစ္ျပီး၊ ၎သည္ ဥပေဒႏွင့္အညီျဖစ္ေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား
(အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ျပီး အထက္ပါ အပိုင္း D အား ၾကည့္ရႈပါ)၊ ထို႔ျပင္ မွားယြင္းစြာ အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈမ်ားအား ျပင္ဆင္ႏိုင္ရန္ ႏွင့္ ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား မွားယြင္းစြာ ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈျပဳျခင္းမ်ား မရွိေစရန္တို႔အတြက္ငွာ ေအာက္ေဖာ္ျပပါေသာ နည္းလမ္းမ်ားအား အသံုးျပဳ၍ ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ေျခရာခံႏိုင္ရန္
(ဥပမာ - အမ်ားျပည္သူလံုျခံဳေရး၊ အထိကရုန္းမ်ားအား ကာကြယ္ေရး သို႔မဟုတ္
ေဆာင္ရြက္ထားသင့္ေပသည္ -
အျခားသူမ်ား၏ အခြင့္အေရးမ်ား ႏွင့္ လြတ္လပ္ခြင)့္ တို႔ျဖင့္ ကိုက္ညီမႈရွိရန္
• ဆိုဒ္ေနရာအတြင္းမွ ခႏၶာရုပ္အေလာင္းတစ္ခုစီ၏ တည္ေနရာျပ ေျမပံုအပါအ၀င္
လိုအပ္သည္၊ ထို႔ျပင္ ဒီမိုကရက္တစ္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းအတြင္း၌ ျဖစ္ရန္လည္း လိုအပ္သည္။65 ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ ဥပေဒအတြင္း၌ ေဖာ္ျပထားသည္မွာ ‘မိသားစုဘ၀အေပၚ ေလးစားသမႈျပဳသည့္ လကၡဏာတစ္ရပ္အေနႏွင့္ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူမ်ား၏ အခြင့္အေရးအား အေလးအနက္ထားျပီး ပါတီအဖြဲ႕ တစ္ဖြဲ႕ သို႔မဟုတ္ နီးစပ္ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္းတစ္ဦးမွ ရုပအ ္ ေလာင္းအား ျပန္လည္အပ္ႏေ ံွ ပးရန္ ေတာင္းဆိမ ု သ ႈ ည္ ႏိင ု င ္ တ ံ ကာအဆင့္ ႏွင့္ ႏိင ု င ္ တ ံ ကာအဆင္မ ့ ဟုတေ ္ သာ လက္နက္ကင ုိ ပ ္ ဋိပကၡအေျခအေနတစ္ရပ္အတြငး္ သက္ေရာက္မႈရွိမည္ ျဖစ္သည္’ (CIHL ၊ စည္းမ်ဥ္း 114)။ ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ ICRC စံနမူနာဥပေဒ၊ အပိုင္း 21(4) အတြင္း၌ ျပဌာန္းေဖာ္ျပထားသည္မွာ ‘[လူ႔]ရုပ္ၾကြင္းမ်ား ႏွင့္ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာဆိုင္ရာမ်ား တို႔အား မိသားစုမ်ားထံသို႔ ျပန္လည္အပ္ႏွံရေပမည္’။
ဆိုဒ္ေနရာႏွင့္ပတ္သက္ေသာ စာရြက္စာတမ္းမ်ား ႏွင့္ ေျမပံု၊ • DNA နမူနာ အေရအတြက္ နွင့္ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈဆိုင္ရာ ကိုးကားခ်က္မ်ားႏွင့္အတူ ခႏၶာရုပ္အေလာင္းတစ္ခုစီ ႏွင့္ အိတ္/အေခါင္းတို႔အား နံပါတ္ေရးမွတ္၊ တံဆိပ္တပ္မႈျပဳျခင္း၊ • ဆိုဒ္ေနရာအား အမွတ္အသားျပဳရန္ ဆိုင္းဘုတ္မ်ား အသံုးျပဳမႈ၊ ႏွင့္ • လံုျခံဳေရးအား ေသခ်ာေစရန္အတြက္ငွာ အခ်က္အလက္မ်ားအား လံုျခံဳစြာ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈ။ မီးသျဂၤဳိလ္ျခင္းအား ေရွာင္ရွားသင့္ေပသည္။ ဆက္စပ္ရာ ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းမ်ား ႏွင့္ သက္ေသအေထာက္အထား ပိုင္ရွင္လာေရာက္ေတာင္းဆိုျခင္းမရွိသည့္ တစ္ကိုယ္ေရ အသံုးအေဆာင္ပစၥည္းမ်ား ႏွင့္ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ထုတ္သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ သို႔မဟုတ္ ပိုင္ရွင္မရွိသည့္ လူ႔ခႏၶာကိုယ္အစိတ္အပိုင္းမ်ားတို႔အား ကိုင္တြယ္စီမံရန္ ယဥ္ေက်းမႈအရ သင့္တင့္ေသာ နည္းလမ္းမ်ားသည္ သက္ဆိုင္ရာ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ သေဘာတူညီခ်က္ႏွင့္အညီ ျဖစ္သင့္ေပသည္။66 ဤတြင္ အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္ေနရာမ်ား ျပဳလုပ္မႈ၊
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၊ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ၊ ႏွင့္ တရားမွ်တေရး လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားတို႔အား ျပီးေျမာက္ေဆာင္ရြက္ျပီးသည့္အခါတြင္ လူ႔ခႏၶာကိုယ္ရုပ္ၾကြင္းမ်ား၊
အလြဲအမွားမခံေသာ ဖြင့္လွစ္ျပသမႈမ်ား၊ ျမွဳပ္ႏံွမႈမ်ား၊ သတ္မွတ္ရည္ရြယ္ထားေသာ ျမွဳပ္ႏွံမႈဧရိယာမ်ား သို႔မဟုတ္ အရိုးအိုးမ်ားတို႔ ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္ႏိုင္ေပသည္။
ဆက္စပ္ ခႏၶာအစိတ္အပိုင္းမ်ား ႏွင့္ ကိုယ္ပိုင္အသံုးအေဆာင္ပစၥည္းမ်ားတို႔အား မိသားစု၀င္မ်ားထံသို႔ ျပန္လည္အပ္ႏွံသင့္ျပီး၊ ေသဆံုးသူအား ၎တို႔၏ ယံုၾကည္ခ်က္မ်ားႏွင့္အညီ ျမွဳပ္ႏွံခြင့္ ေပးရေပမည္။
Pueblo Bello Massacre Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 140 (ဇန္န၀ါရီ 31 ၊ 2006) အပိုဒ္ 273။
64
Sabanchiyeva ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Russia ၊ စီရင္မႈ၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 38450/05 (ဇြန္လ 6 ၊ 2013) အပိုဒ္ 117-134။
65
အင္တာပို၏ ကပ္ေဘးသားေကာင္ အေထာက္အထား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ လမ္းညႊန္၊ ေနာက္ဆက္ 17 - DVI အတြက္ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ မႏုႆေဗဒပညာရွင္၏ အခန္းက႑မ်ား ႏွင့္ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားတို႔၌ ‘ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ မႏုႆေဗဒ အဆံုးသတ္ ၾကည့္ရႈစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ အကယ္၍ ရုပ္ၾကြင္းမ်ားသည္ အပိုင္းလိုက္ျဖစ္ေနေသာ ထို႔ျပင္/သို႔မဟုတ္ ထိခိုက္ပ်က္စီးေနေသာ အေျခအေနမ်ားတြင္မူ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ က်န္ရွိသည့္ ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား စစ္ေဆးမႈကို အၾကံျပဳထားသည္။ ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ေဆြမ်ိဳးဆက္ခံသူထံ ထုတ္ေပးျခင္း မျပဳမီတြင္ အဆံုးသတ္ မႏုႆေဗဒဆိုင္ရာ စစ္ေဆးမႈျပဳလုပ္ျခင္းသည္ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ မိသားစုမ်ားထံမွ ယံုၾကည္မႈကို ပိုမိုျမင့္မားစြာ ရရွိေစႏိုင္ျပီး၊ အရည္အေသြး အတည္ျပဳ ေသခ်ာေစမႈ ႏွင့္ ထိန္းခ်ဳပ္မႈမ်ားတို႔အတြက္ပါ ေပါင္းျဖည့္ေပးသည္’ (စာမ်က္ႏွာ 3 တြင)္ ။
66
14
F. တရားမွ်တေရး Mapiripán Massacre အမႈအတြင္း ေတြ႕ ရွိရေသာ ဖြင့္ဟခ်က္မွာ ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား
‘စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ တရားစီရင္မႈဆိုင္ရာ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအေတာအတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္ခံရမႈ၏ နစ္နာခံစားရသူ သားေကာင္မ်ား၊
a. အခ်က္အလက္မ်ား ေထာက္ပံ့မႈ -
သို႔မဟုတ္ ၎တို႔၏ ေဆြမ်ိဳးဆက္ခံသူမ်ားတို႔သည္ အဆိုပါတာ၀န္ရွိသူမ်ားထံ
အမွန္တရားအား သိရွိပိုင္ခြင့္သည္ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ
အခ်က္အလက္မ်ား ရွင္းလင္းေျပာျပမႈ ႏွင့္ ျပစ္ဒဏ္ေပးမႈ၊ ထို႔ျပင္ မွ်တေသာ
ဂ်နီဗာကြန္ဗင္းရွင္း၏ ေနာက္ဆက္တြဲ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ I ၏ အပိုဒ္ 32
နစ္နာမႈေလ်ာ္ေၾကး ရယူမႈ အစရွိသည့္ ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္ရပ္စလံုးႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ
ႏွင့္ 33 (CED ၾကိဳတင္ေၾကျငာခ်က္ ႏွင့္ အပိုင္း 24(2)) ၊ ဥပေဒအတတ္67
ၾကားနာမႈအတြင္း ပါ၀င္ႏိုင္ခြင့္ ရွိရမည္ျဖစ္သည္’။71
ႏွင့္ ညက္ေညာေသာ ဥပေဒတို႔တြင္ အေျချပဳေပါင္းထည့္ထားသည္။
c. တားျမစ္မႈ ႏွင့္ ျပစ္ဒဏ္ေပးမႈ သို႔မဟုတ္ တရားခံအား
ဤရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးအရ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၊ မိသားစုမ်ား ႏွင့္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔သည္ အဆိုပါ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈမ်ားအား က်ဴးလြန္မႈသို႔ ဦးတည္ေစခဲ့သည့္ အေျခအေနမ်ား ႏွင့္ အေၾကာင္းအရင္းမ်ားတို႔ႏွင့္အတူ အတိတ္ျဖစ္စဥ္မ်ားအေၾကာင္း အမွန္တရားကို သိရွိပိုင္ခြင့္ ရွိရေပမည္ (Orentlicher မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္း 2)။ ေသဆံုးမႈ သို႔မဟုတ္ ဖိအားေပးသည့္ ေပ်ာက္ဆံုးမႈတို႔ ျဖစ္ေပၚခဲ့သည့္ အေျခအေန၌ အမွန္တရားအား သိရွိပိုင္ခြင့္ဟု ဆိုရာတြင္ မိမိတို႔ ခ်စ္ခင္ရသူမ်ား၏ ကံၾကမၼာ ႏွင့္ ၎တို႔ မည္သည့္ေနရာတြင္ ရွိေနေၾကာင္းတို႔ႏွင့္ပတ္သက္ျပီး မိသားစုသည္ သိရွိပိုင္ခြင့္ ရွိရေပမည္။ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ သင္ယူေလ့လာမႈ ႏွင့္ ဗဟုသုတအသိပညာမ်ားတို႔သည္ ျဖစ္စဥ္မ်ား၏ စုေပါင္း မွတ္ဥာဏ္ျဖစ္စဥ္အား ထိန္းသိမ္းရန္ငွာ ႏိုင္ငံ၏ ၀တၱရားအား ေဖာ္ျပထားသည္ (Orentlicher မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္း 3)။
ျပန္လည္လႊဲေျပာင္းပို႔ေဆာင္မႈ လူမ်ိဳးတံုးသတ္ျဖတ္မႈ၊ ဂ်နီဗာကြန္ဗင္းရွင္း၏ သခ်ၤဳီင္းဆိုင္ရာ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား၊ ညွဥ္းပန္းႏွိပ္စက္မႈ ႏွင့္ ဖိအားေပး ေပ်ာက္ဆံုးေစမႈမ်ား အစရွိသည္တို႔ကို စာခ်ဳပ္သေဘာတူညီခ်က္အားျဖင့္ တားျမစ္ထားျပီး၊ ႏိုင္ငံပါတီအဖြဲ႕မ်ားအေနႏွင့္ အႏိုင္က်င့္ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚသည့္ ေနရာမ်ားတြင္ ထိေရာက္ေသာ ျပစ္ဒဏ္ေပးမႈမ်ားအား ေပးအပ္ႏိုင္ရန္ငွာ ျပည္တြင္း ဥပေဒထုတ္ျပန္မႈမ်ား ခ်မွတ္ဖို႔ လိုအပ္ေပသည္ (လူမ်ိဳးတံုးသတ္ျဖတ္မႈဆိုင္ရာ ကြန္ဗင္းရွင္း အပိုင္း 5 ၊ GC I အပိုင္း 49 ၊ GC II အပိုင္း 50 ၊ GC III အပိုင္း 129 ၊ GC IV အပိုင္း 146 ၊UNCAT အပိင ု း္ 2 ႏွင့္ 4 ၊ CED အပိင ု း္ 6 ၊ ႏွင့္ လူမ်ိဳးတံးု သတ္ျဖတ္မႏ ႈ င ွ ပ ့္ တ္သက္သည့္ ICCPR အပိင ု း္ 6 တိအ ႔ု ား ၾကည္ရ ့ ပ ႈ ါ)။ လူမဘ ႈ ၀ခ်ိဳ႕တဲမ ့ မ ႈ ်ားရွသ ိ ည္ႏင ွ အ ့္ ညီ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳရန္ တာ၀န္အတြင္း၌ ‘အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ၊ ႏွင့္ အကယ္၍
b. ျပန္လည္ကုစားေျဖရွင္းမႈမ်ား -
သင့္တင့္လွ်င္ အဆိုပါ တာ၀န္ရွိသူမ်ားအား ျပစ္ဒဏ္ေပးမႈ’တို႔ ပါ၀င္ေပသည္။72
နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား ႏွင့္ ၎တို႔၏ မိသားစုမ်ားအတြက္ 2005 အေျခခံ
CED-လမ္းညႊန္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၌ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားသည္မွာ
မူစည္းမ်ဥ္းမ်ားႏွင့္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား၊ ႏွင့္ CED (အပိုင္း 24(4) ႏွင့္ 24(5)) တို႔မွတစ္ဆင့္ ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒသည္ အသံုး၀င္ႏိုင္ေသာ ျပန္လည္ကုစားေျဖရွင္းမႈ မ်ားတို႔ကို ေထာက္ပံ့ေပးထားသည္ • ေလ်ာ္ေၾကးေပးေလ်ာ္မႈ၊ • ပိုင္ရွင္ထံျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ၊
‘ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား ရွာေဖြမႈ ႏွင့္ ၎ေပ်ာက္ဆံုးမႈအတြက္ တာ၀န္ရွိသူမ်ားအား ရာဇ၀တ္မႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈတို႔သည္ အျပန္အလွန္ အားေပးသက္ေရာက္မႈရွိသင့္ေပသည္’ (မူစည္းမ်ဥ္း 13(1))။ ဂ်နီဗာ ကြန္ဗင္းရွင္းအရ ႏိုင္ငံပါတီမ်ားသည္ တရားစီရင္မႈအား ျပဳလုပ္ႏိုင္ရန္အတြက္ငွာ စြဲဆိုထားျခင္းခံရသည့္ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူမ်ားအား တက္ၾကြစြာ ရွာေဖြမႈျပဳရန္ လိုအပ္သည္ (GC I အပိုင္း 49 ၊ GC II အပိုင္း
• ျပန္လည္နလန္ထူေထာင္မႈ၊
50 ၊ GC III အပိုင္း 129 ၊ GC IV အပိုင္း 146)။
• စိတ္ေက်နပ္ေစမႈ (အခ်က္အလက္မ်ား အတည္ျပဳမႈ၊ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ရွာေဖြေရး၊
d. ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခ်က္ -
ေဖာ္ထုတ္ေရး၊ အေထာက္အထားရွာေဖြေရး ႏွင့္ ျမွဳပ္ႏွံမႈ အစရွိသည္တို႔ ပါ၀င္သည္)၊ ႏွင့္ • ေနာက္တစ္ၾကိမ္ထပ္မံျဖစ္ေပၚျခင္း မရွိေစရန္ အာမခံခ်က္မ်ား (ဥပမာအားျဖင့္ ျပဌာန္းခ်က္ကုဒ္ဥပေဒမ်ား၊ ပညာေပးမႈ ႏွင့္ ထရိန္နင္သင္တန္းေပးမႈ အစရွိသည္တို႔မွတစ္ဆင္)့ ။68
နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ ျပန္လည္ကုစားေျဖရွင္းမႈဆိုင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္တစ္ညီတည္း ျပည္တြင္းလူမႈအဖြဲ႕အစည္းမွ တရားမွ်တမႈကို ေမွ်ာ္မွန္းထားျပီး၊ ဥပေဒစိုးမိုးေရး ရႈေထာင့္မ်ားအား တိုးျမင့္ေဆာင္ရြက္ရန္ တိုင္းတာစီမံေဆာင္ရြက္မႈမ်ား ျပဳလုပ္ထားသည္ႏွင့္အညီ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ မွန္သမွ်၏ ရလဒ္မ်ားအား အျပည့္အ၀ ထုတ္ျပန္ေၾကျငာမႈျပဳသင့္ေပသည္။73
ျပန္လည္ကုစားေျဖရွင္းမႈျပဳရာတြင69 ္ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ားထံ၌ ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးမ်ား ရွိေပသည္ • တရားမွ်တမႈအတြက္ တန္းတူညီမွ်မႈရွိ၍ ထိေရာက္ေသာ ၀င္ေရာက္ရယူႏိုင္မႈ ရပိုင္ခြင့္၊ • ေဆြမ်ိဳးဆက္ခံသူအတြက္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ကုသေစာင့္ေရွာက္မႈ အပါအ၀င္
အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာအား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈသည္ က်ယ္ျပန္႔စြာ လူ႔အခြင့္အေရး တလြဲသံုးစားအႏိုင္က်င့္မႈမ်ား သို႔မဟုတ္ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ဥပေဒအား ခ်ိဳးေဖာက္မႈျပဳသည့္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ အတိုင္းအတာအတြင္း ျဖစ္ေပၚေကာင္း ျဖစ္ေပၚျခင္း ျဖစ္ေပသည္။
ခံစားရေသာ ထိခိုက္နာက်င္မႈမ်ားအတြက္ငွာ လံုေလာက္၍ ထိေရာက္မႈရွိျပီး၊
အဆိုပါေသာအေျခအေနမ်ားတြင္ ပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးခ်င္းစီ၊ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ ႏိုင္ငံမ်ား
ခ်က္ခ်င္းရယူႏိုင္သည့္ ျပင္ဆင္ကုစားခ်က္မ်ား ရပိုင္ခြင70 ့္ ၊ ႏွင့္
ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားတို႔၏ တရားမွ်တမႈအား လိုလားေတာင့္တမႈသည္
• ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား ႏွင့္ ျပန္လည္ျပင္ဆင္ကုစားမႈမ်ားဆိုင္ရာ ယႏၱရားမ်ားႏွင့္ပတ္သက္ေသာ သက္ဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ားအား ရယူပိုင္ခြင့္။
ေထာက္ခံမႈ ႏွင့္ အျငင္းပြားမႈ ႏွစ္ရပ္စလံုးကို ျဖစ္ေပၚေစႏိုင္ေပသည္။ ဤတြင္ စုေပါင္း ေျဖရွင္းမႈ ႏွင့္ ကုစားမႈ၊ တာ၀န္ယူမႈ၊ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ စည္းလံုးညီညြတ္မႈ၊ ယံုၾကည္မႈ ႏွင့္ ျပန္လည္သင့္ျမတ္မ်ားမႈ အစရွိသည္တို႔အား လိုအပ္မႈ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ၎တို႔ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ အခြင့္အေရးမ်ားတို႔ ပါ၀င္ႏိုင္ေပသည္။
အေစာပိုင္း ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္မႈအတြက္ Velásquez Rodríguez အျပိဳင္ Honduras ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 4 (ဇူလိုင္ 29 ၊ 1988) အပိုဒ္ 177 အား ၾကည့္ရႈပါ။ အမွန္တရားအား ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးအရ လူ႔အခြင့္အေရးအား တလြဲအသံုးျပဳအႏိုင္က်င့္မႈမ်ားႏွင့္အတူ ၎အႏိုင္က်င့္မႈမ်ားသို႔ ဦးတည္သြားေစသည့္ လူမႈႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ အေၾကာင္းတရာမ်ားတို႔အား အာဏာပိုင္မ်ားမွ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈျပဳရန္ လိုအပ္သည္၊ ၎သည္ လုပ္ငန္းစဥ္အတြင္း၌ နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား ပါ၀င္မႈ အစိတ္အပိုင္းကို ေဖာ္ျပထားျပီး၊ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းႏွင့္ သက္ဆိုင္သူပုဂၢိဳလ္မ်ားအား အက်ိဳးရရွိေစရန္ငွာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ရလဒ္မ်ားအား ထုတ္ျပန္ေၾကျငာမႈျပဳဖို႔ ျပဌာန္းထားသည္။
67
UNGA ၊ ႏိုင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရးဥပေဒ ႏွင့္ ျပင္းထန္ေသာ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ဥပေဒတို႔အား ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားတို႔၏ သားေကာင္မ်ားအတြက္ ျပန္လည္ကုစားေျဖရွင္းမႈဆိုင္ရာ ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရး ႏွင့္ အမွားျပန္လည္ျပင္ဆင္မႈတို႔ႏွင့္ပတ္သက္ေသာ အေျခခံ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား ႏွင့္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္း 19-23။
68
အေျခခံ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္း 11။
69
Pueblo Bello Massacre အျပိဳင္ Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 140 (ဇန္န၀ါရီ 31 ၊ 2006) အပိုဒ္ 274။
70
71
Mapiripán Massacre အျပိဳင္ Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 134 (စက္တင္ဘာ 15 ၊ 2005) အပိုဒ္ 219။
Kukhalashvili ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Georgia ၊ စီရင္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 8938/07 ႏွင့္ 41891/07 (ေမလ 2 ၊ 2020) အပိုဒ္ 129။ အမႈ၏ အခ်က္အလက္မ်ားအား စံုစမ္းစစ္ေဆးရန္ ႏိုင္ငံ၏ တာ၀န္၀တၱရား၊ ႏွင့္ သက္ဆိုင္ပါက အဆိုပါ တာ၀န္ရွိသူမ်ားအား စီရင္၊ ပိတ္ပင္ခြင့္ျပဳရန္တို႔ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ Pueblo Bello Massacre အျပိဳင္ Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 140 (ဇန္န၀ါရီ 31 ၊ 2006) အပိုဒ္ 265-269 အားလည္း ၾကည့္ရႈပါ။
72
‘Las Dos Erres’ Massacre အျပိဳင္ Guatemala ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ IACtHR အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 211 (ႏို၀င္ဘာ 24 ၊ 2009) အပိုဒ္ 256-264 ၊ ႏွင့္ El-Masri အျပိဳင္ ယခင္ Yugloslav Republic of Macedonia ၊ Grand Chamber တရားစီရင္ဆံုးျဖတ္မႈ၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 39630/09 (ဒီဇင္ဘာ 13 ၊ 2012) ၊ အပိုဒ္ 192 ႏွင့္ တရားသူၾကီး Tulkens ၊ Spielmann ၊ Sicilianos ႏွင့္ Keller တို႔၏ တစ္ခ်ိန္တည္း ပူးေပါင္း ထင္ျမင္ခ်က္။
73
15
(1) သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ေထာက္ပံ့မႈ - စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ လုပ္ငန္စဥ္မ်ားမွတစ္ဆင့္
အမ်ားျပည္သူလူထုထံသို႔ အစီရင္ခံအသိေပးသင့္ေပသည္၊ သို႔ေသာ္
ျဖစ္ပ်က္ခဲ့သည့္အရာမ်ားကို သိရွိျခင္းသည္ တရားမွ်တေရးဆိုင္ရာ လိုအပ္ခ်က္အား
ထိုသို႔ေဆာင္ရြက္ျခင္းသည္ ဆက္လက္ေဆာင္ရြက္ေနေသာ သို႔မဟုတ္ အနာဂါတ္
လက္ေတြ႕သိျမင္နားလည္မႈအတြက္ အေျခခံအေၾကာင္းအရင္း တစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။ ၎တို႔
ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈဆိုင္ရာ စီရင္မႈမ်ားတို႔ကို ဘက္လိုက္မႈရွိေစႏုိင္သည့္ သို႔မဟုတ္
ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ ရွိေသာ အခ်က္အလက္မ်ားမွတစ္ဆင့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ
အေႏွာက္အယွက္ျဖစ္ေစႏိုင္သည့္ အေျခအေနမ်ားမွလြဲ၍ ျဖစ္သည္။
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ား ႏွင့္ တူးေဖာ္မႈမ်ားတို႔သည္ အမွန္တရား ႏွင့္ အဆင့္အသီးသီးရွိ တရားမွ်တေရး ပန္းတိုင္ ရည္မွန္းခ်က္မ်ားတို႔ကို ေအာင္ျမင္ရယူႏိုင္ေစမည္ ျဖစ္သည္။
G. အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္ ျပဳလုပ္မႈ
အထူးသျဖင့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏံွမႈေနရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ား၏ ရလဒ္မ်ား ႏွင့္ စာရြက္စာတမ္း အေထာက္အထားမ်ားတို႔သည္ ေအာက္ပါတို႔အား ေထာက္ပံ့ရန္ အေထာက္အကူျပဳေပးႏိုင္ပါသည္ -
ႏိုင္ငံတကာ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား
• လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တလြဲသံုးစားအႏိုင္က်င့္မႈမ်ားသို႔ ဦးတည္သြားေသာ
မိသားစု၀င္မ်ားအား ေျမျမွဳပ္ႏွံႏိုင္ခြင့္သည္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ပုဂၢိဳလ္ေရးဆိုင္ရာ
ျဖစ္ရပ္မ်ားႏွင့္ပတ္သက္သည့္ အခ်က္အလက္မ်ား၊ • ပညာေရး ႏွင့္ က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ လိုအပ္ခ်က္မ်ားတို႔ အပါအ၀င္ မိသားစု၏ စီးပြားေရးအေျခအေနအား အကာအကြယ္ေပးအပ္ရန္ငွာ လူခႏၶာရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား အသုဘ အခမ္းအနားအတြက္ ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ၊ ႏွင့္ ေနာက္ဆက္တြဲ ေသဆံုးေၾကာင္း အေထာက္အထားလက္မွတ္ (သို႔မဟုတ္ အလားတူ) အား ထုတ္ျပန္ေပးမႈ၊ • နစ္နာသူသားေကာင္မ်ားႏွင့္တကြ ရွင္သန္က်န္ရစ္သူမ်ား၏ အေထာက္အထားမ်ား၊ ႏွင့္
ႏွင့္ မိသားစုဘ၀ ကာကြယ္မႈအား အက်ံဳး၀င္ လႊမ္းျခံဳေပးသည္။75 ေသဆံုးသူအား ျမွဳပ္ႏွံသည့္ အျပဳအမူသည္ လြတ္လပ္စြာ စဥ္းစားပိုင္ခြင့္၊ အသိတရားထားရွိမႈ ႏွင့္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာမ်ားတို႔၏လက္ေအာက္တြင္ ကာကြယ္ထားသည့္ အေျခခံက်ေသာ အေလ့အက်င့္ရႈေထာင့္တစ္ခုအား ဖြဲ႕စည္းေပးသည္။76 ထို႔ျပင္ ေသဆံုးသူအတြက္ အထိမ္းအမွတ္ ေက်ာက္တိုင္အား ျပဳလုပ္ေပးျခင္းသည္ ဤသို႔အရာမ်ား ထပ္မံျဖစ္ေပၚျခင္းမရွိေစရန္ အာမခံခ်က္၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခု ျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။77 Orentlicher မူစည္းမ်ဥ္းမ်ားအရ ႏိုင္ငံမ်ားသည္ ျဖစ္စဥ္မ်ား၏
• ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူမ်ား၏ အေထာက္အထားမ်ား။
မွတ္ဥာဏ္စုစည္းခ်က္အား ထိန္းသိမ္းမႈျပဳရန္ လိုအပ္ေပသည္ (Orentlicher
(2) ေျဖရွင္းမႈနည္းလမ္းမ်ား - ဤအခ်က္အလက္မ်ားအရ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔အတြက္ငွာ
မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္း 3)။78
အျခားေသာ တရားမွ်တေရး၊ အမွားျပန္လည္ျပင္ဆင္မႈ အခြင့္အေရးမ်ား ႏွင့္ ဥပေဒေရးရာ
CIHL စည္းမ်ဥ္း 115 တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္မွာ ‘ေသဆံုးသူအား
ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ားတို႔အား ျပည့္မီေဆာင္ရြက္ႏိုင္ပါသည္ • တရား၀င္အသိအမွတ္ျပဳမႈ၊ ေလ်ာ္ေၾကးေပးမႈ၊ စိတ္ေက်နပ္ေစမႈ ႏွင့္
ေလးစားသမႈထားရွိသည့္ အျပဳအမူျဖင့္ ျမွဳပ္ႏွံရမည္ျဖစ္ျပီး၊ ၎တို႔၏ အုပ္ဂူမ်ားအား ေလးစားသမႈထားရွိ၍ သင့္တင့္စြာ ထိန္းသိမ္းမႈျပဳရမည္ ျဖစ္သည္’။
ေအာက္ေမ့အထိမ္းအမွတ္ျပဳမႈ အစရွိသည္တု႔ိအပါအ၀င္ အမွားျပင္ဆင္သံုးသပ္မႈအား အဆင္ေျပေခ်ာေမြ႕ေစရန္၊ • ႏိုင္ငံတြင္း၊ ေဒသဆိုင္ရာ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ႏိုင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရး ျပဌာန္းခ်က္မ်ားေအာက္တြင္ တိုင္ၾကားေလွ်ာက္လႊာမ်ား တင္သြင္းရန္၊ ႏွင့္
အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားသည္ ရႈပ္ေထြး၍ စိန္ေခၚမႈအခက္အခဲမ်ား ရွိႏိုင္ကာ ထို႔ျပင္/သို႔မဟုတ္ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ၊ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ ႏွင့္ ပထ၀ီေျမအေနအထာဆိုင္ရာတြင္ အျငင္းပြားဖြယ္အဂၤါရပ္မ်ားကို ျဖစ္ေစႏိုင္ေပသည္။
• ျပစ္မႈစီရင္ခ်က္မ်ား ျပဳလုပ္ရန္။
ယခင္ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာ အေဟာင္းမ်ား ႏွင့္ အသစ္ ဖန္တီးထားေသာ
(3) တားျမစ္မႈ ႏွင့္ ျပစ္ဒဏ္ေပးမႈ သို႔မဟုတ္ တရားခံအား ျပန္လည္လႊဲေျပာင္းပို႔ေဆာင္မႈ
ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ႏွင့္ အထိမ္းအမွတ္ေနရာမ်ား ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးသည္ စံုစမ္းစစ္ေဆး၊ တူးေဖာ္မႈျပဳခ်ိန္၌
- တာ၀န္ရွိေသာ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူအား ရည္မွန္း၍ေဆာင္ရြက္သည့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ား ႏွင့္ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားတို႔သည္
တစ္ဦးခ်င္းစီအတြက္ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ စုေပါင္း မွတ္တိုင္ေနရာမ်ား ျဖစ္လာႏိုင္ျပီး၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ဘာသာေရး ႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ အေလ့အက်င့္မ်ားတို႔ကို ဖြင့္ဟေဖာ္ျပျခင္းျဖစ္ကာ
အျပန္အလွန္တိုက္တြန္းအားျဖည့္မႈ ရွိသင့္ျပီး၊ တရားစီရင္ေရး/တရားမွ်တေရးဆိုင္ရာ
အမွားျပန္လည္ျပင္ဆင္မႈ၏ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။
အာဏာပိုင္မ်ားတို႔ျဖင့္ ရွင္းလင္းျပတ္သားေသာ ဆက္သြယ္ေရးလမ္းေၾကာင္းမ်ား
သို႔ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ငွာ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားသည္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔အတြက္
ထားရွိရန္ အေရးၾကီးေပသည္။ တရားစီရင္မႈဆိုင္ရာ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအတြက္ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ား၏ အထူး တန္ဖိုးတြင္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔ ပါ၀င္ႏိုင္ေပသည္ • တာ၀န္ရွိေသာ မ်က္ျမင္သက္ေသာမ်ားအား ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈ၊ • ေသဆံုးမႈမ်ား အေရအတြက္၊ • ေသဆံုးမႈ အေၾကာင္းအရင္း၊ ပံုစံ ႏွင့္ ေန႔စြဲ/အခ်ိန္၊ • နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ လိင္၊ အသက္ ႏွင့္ မ်ိဳးႏြယ္တိုင္းရင္းသား၊ • နစ္နာသူသားေကာင္မ်ား၏ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း သက္ေသအေထာက္အထား၊ • အဓိကေနရာမွ ဒုတိယတစ္ခုေသာ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားသို႔ ရုပ္အေလာင္းမ်ားအား ေျပာင္းေရႊ႕ ျခင္းအားျဖင့္ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈအား ဖံုးကြယ္ရန္ ၾကိဳးပမ္းမႈမ်ား၊ ႏွင့္ • ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူမ်ားသို႔ သက္ေသအေထာက္အထားဆိုင္ရာ ခ်ိတ္ဆက္မႈမ်ား။74 တရားမွ်တေရးဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ စီရင္မႈမွန္သမွ်တို႔အား ျပီးေျမာက္လုပ္ေဆာင္ရာတြင္ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ ကာကြယ္ေရး ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ား ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္ႏိုင္မႈအေပၚ
အရင္းအျမစ္မ်ား ျဖစ္လာႏိုင္ေပသည္ • သမိုင္း၀င္ အမွတ္တရအား ျဖစ္ေပၚေစျခင္း၊ • အတိတ္ႏွင့္ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံ၏ ျဖစ္ရပ္တစ္ခုအေနျဖင့္ ပါ၀င္ျခင္း၊ • စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ-လူမႈဆက္ဆံေရးဆိုင္ရာ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈ စနစ္မ်ား၊ • အနာဂါတ္ မူ၀ါဒမ်ားအေပၚ လႊမ္းမိုးသက္ေရာက္မႈရွိျခင္း၊ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ • တရားမွ်တေသာ လူမႈအဖြဲ႕အစည္း၏ အေျခခံ အေနအထားတစ္ရပ္အား ျဖစ္ေပၚေစျခင္း။ တူးေဖာ္ထားေသာ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈေနရာမ်ားသည္ အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္ေနရာမ်ားအျဖစ္ ေနာက္ဆက္တြဲ တရား၀င္ အသိအမွတ္ျပဳမႈ ႏွင့္ ကာကြယ္မႈမ်ားတို႔ကို လိုအပ္ေကာင္း လိုအပ္ေပမည္။ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ား ျပဳလုပ္ႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈ ေနရာမ်ားသည္ အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္ေနရာမ်ား ျဖစ္လာႏိုင္ျပီး၊ တရား၀င္ အသိအမွတ္ျပဳမႈအား ရရွိသင့္ကာ အကယ္၍ အနာဂါတ္တြင္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈႏွင့္ပတ္သက္ျပီး အျခားျဖစ္ႏိုင္ေျခမ်ား ထြက္ေပၚလာခဲ့လွ်င္ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား၏ စစ္မွန္မႈအား ေသခ်ာေစရန္အတြက္ငွာ အတတ္ႏိုင္ဆံုး ျဖစ္ႏိုင္သမွ် ကာကြယ္မႈ ျပဳသင့္ေပသည္။
ေျပာင္းျပန္ ဆိုးက်ိဳးသက္ေရာက္မႈမ်ား မရွိေစရန္ ေဆာင္ရြက္သင့္ေပသည္။ (4) တရားမွ်တမႈ ႏွင့္ တာ၀န္ယူမႈတို႔အား ရည္မွန္း၍ လုပ္ေဆာင္ေသာ ႏိုင္ငံ၏ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားအတြက္ငွာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈလုပ္ငန္းစဥ္၏ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းအေနျဖင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ၏ ရလဒ္မ်ားတို႔အား အေႏွာင္အဖြဲ႕ကင္း လြတ္လပ္စြာ ႏွင့္ အခြင့္အာဏာရွိစြာ အစီရင္ခံတင္ျပမႈျပဳျခင္းသည္ နစ္နာသူအေနႏွင့္ မည္သည့္အရာမ်ားျဖစ္ပ်က္ခဲ့ေၾကာင္း၊ စုေပါင္းမွတ္ဥာဏ္အား သိရွိပိုင္ခြင့္ ႏွင့္ ဥပေဒစိုးမိုးေရးဆိုင္ရာ ေထာက္ပံ့မႈမ်ားတို႔ကို လက္ေတြ႕သိရွိေစရန္ငွာ အေထာက္အကူျပဳေပးသည္။ သို႔ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ငွာ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ား၏ ရလဒ္မ်ားအား
အမႈစစ္ အျပိဳင္ Mladic ၊ စီရင္ခ်က္၊ IT-09-02-T-117281 (ႏို၀င္ဘာ 22 ၊ 2017) ႏွင့္ အမႈစစ္ အျပိဳင္ Karadžic ၊ မတ္လ 25 ၊ 2016 တြင္ ထုတ္ျပန္ေသာ စီရင္ခ်က္၏ လူထုထုတ္ေ၀မႈ ဗားရွင္း၊ IT-95-5/18-T (မတ္လ 25 ၊ 2016) အစရွိသည္တို႔ ကဲ့သို႔ေသာ ICTY အေတြ႕အၾကံဳ ႏွင့္ အမႈမ်ားမွ ဆင္းသက္ရရွိသည္။
74
ဖြင့္ဟေဖာ္ျပထားသည့္အတိုင္း ဥပမာအားျဖင့္ Sabanchiyeva ႏွင့္ အျခားသူမ်ား အျပိဳင္ Russia ၊ စီရင္မႈ၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 38450/05 (ဇြန္လ 6 ၊ 2013) တြင္ ျဖစ္သည္။
75
Johannische Kirche ႏွင့္ Peters အျပိဳင္ Germany ၊ ဆံုးျဖတ္ခ်က္၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 41754/98 (ဇူလိုင္ 10 ၊ 2001)။
76
ဥပမာအားျဖင့္ ‘Las Dos Erres’ Massacre အျပိဳင္ Guatemala ၊ ကနဦးရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား၊ ေကာင္းက်ိဳး၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ားတို႔အတြက္ စီရင္ခ်က္၊ IACtHR အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 211 (ႏို၀င္ဘာ 24 ၊ 2009) ၊ အပိုဒ္ 265 ႏွင့္ Pueblo Bello Massacre အျပိဳင္ Colombia ၊ ေကာင္းက်ိဳးအေပၚ စီရင္မႈ၊ စစ္ေလ်ာ္ေၾကးမ်ား ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား၊ အေမရီကန္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တရားရံုး အတြဲဆက္မ်ား C နံပါတ္ 140 (ဇန္န၀ါရီ 31 ၊ 2006) အပိုဒ္ 278။
77
အကယ္၍ ‘အုပ္စုလိုက္ သတ္ျဖတ္မႈေနရာ တစ္ခုရွိ အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဟရန္ခက္ခဲေသာ သေကၤတတစ္ခုအား ဖြင့္ဟျပသမႈသည္ အခ်ိဳ႕ေသာ အေျခအေနမ်ား၌ အဆိုပါ ရာဇ၀တ္မႈမ်ား၏ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္သူမ်ား မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း အေထာက္အထားကို ဖြင့္ဟေဖာ္ထုတ္မႈျဖစ္ေစႏိုင္ျပီး၊ ၎အေၾကာင္းအရင္းေၾကာင့္ ကာကြယ္မႈျပဳထားေသာ ဖြင့္ဟခ်က္သည္ပင္လွ်င္ ေနရာတိုင္း၊ အခ်ိန္တိုင္းတြင္ တန္းတူညီမွ် ခြင့္ျပဳႏိုင္ျခင္းမရွိေၾကာင္း’ တရားရံုးမွ အသိအမွတ္ျပဳထားသည့္ အေျခအေနတြင္ Faber အျပိဳင္ Hungary ၊ စီရင္မႈ၊ ECtHR ေလွ်ာက္လႊာ နံပါတ္ 40721/08 (ဇူလိုင္ 24 ၊ 2012) အတြင္း၌ ေဖာ္ျပထားသည္ႏွင့္အညီ အဆိုပါေသာ မွတ္တိုင္ အထိမ္းအမွတ္မ်ား သို႔မဟုတ္ အစုလိုက္အျပဳံလိုက္သတ္ျဖတ္မႈေနရာမ်ားတို႔တြင္ လြတ္လပ္စြာ ဖြင့္ဟေဖာ္ထုတ္ခြင့္ အခြင့္အေရးမ်ားအား ထည့္သြင္းစဥ္းစားႏိုင္ေပသည္ (အပိုဒ္ 58 တြင)္ ။
78
16
ေနာက္ဆက္တြဲ 1 သက္ဆိုင္ရာ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား၊ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ လက္ကိုင္စာအုပ္မ်ား၊ ေကာင္းမြန္ေသာ အေလ့က်င့္မ်ားဆိုင္ရာ လက္စြဲစာအုပ္မ်ား ႏွင့္ လုပ္နည္းက်င့္၀တ္မ်ား • aaBB ကမၻာတစ္၀ွမ္း အဆင့္ျမင့္ ေသြးသြင္းလႊဲေျပာင္းမႈ ႏွင့္ ဆဲလ္ ကုထံုးမ်ား (2010) ၊ အုပ္စုလိုက္ ေသဆံုးမႈဆိုင္ရာ DNA အေထာက္အထား စီမံေဆာင္ရြက္မႈမ်ားအတြက္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား www.aabb.org/programs/disasterresponse/Documents/ aabbdnamassfatalityguidelines.pdf • ဥေရာပေကာင္စီ (2011) ၊ အမ်ိဳးသမီးမ်ားအေပၚ အၾကမ္းဖက္မႈ ႏွင့္ အိမ္တြင္းအၾကမ္းဖက္မႈ တာကြယ္တားဆီး၊ တိုက္ဖ်က္ေရး ကြန္ဗင္းရွင္း၊ CETS 210 11.V.2011 www.coe.int/en/web/ conventions/full-list/-/conventions/treaty/210 • Cox, M ႏွင့္ အျခားေသာ (eds) (2008) ၊ အုပ္စုလိုက္
ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈမ်ားအား သိပၸနည္းက် စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္မ်ား ႏွင့္ စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္ေသာ လုပ္ငန္းစီမံလည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားသို႔ (Cambridge တကၠသိုလ္ သတင္းစာရွင္းလင္းပြ)ဲ • Folke Bernadotte အကယ္ဒမီ ႏွင့္ Swedish ႏိုင္ငံေတာ္ ကာကြယ္ေရး ေကာလိပ္ (2011) ၊ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအား ကူညီေထာက္ပံ့ေပးျခင္းဆိုင္ရာ လက္ကိုင္စာအုပ္ https://fba.se/contentassets/6f4962727ea34af 5940fa8c448f3d30f/handbook-on-assisting-internationalcriminal-investigations.pdf • ဂ်နီဗာ အကယ္ဒမီ ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ ၾကက္ေျခနီ ေကာ္မတီ (ICRC) (2019) ၊ ႏိုင္ငံတကာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ဥပေဒ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားအား စံုစမ္းစစ္ေဆးျခင္းႏွင့္ပတ္သက္သည့္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား - ဥပေဒ၊ မူ၀ါဒ ႏွင့္ အေလ့က်င့္ေကာင္းမ်ား www.icrc.org/en/document/guidelines-investigatingviolations-ihl-law-policy-and-good-practice • ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးမ်ား လိုက္နာေဆာင္ရြက္မႈ (2016) ၊ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈမ်ားသို႔ ပထမဆံုး တံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္သူမ်ားအတြက္ အေျခခံ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ စံခ်ိ္န္စံညႊန္းသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား www.globalrightscompliance. com/en/publications/basic-investigative-standards-forinternational-crimes • ႏိုင္ငံတကာ ဘားေရွ႕ေန အစည္းအရံုး - လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္း (2009) ႏိုင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ား အခ်က္အလက္ရွာေဖြေရး လည္ပတ္မႈမ်ား ႏွင့္ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္သည့္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား (“Lund-London လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား”) www.ibanet.org/Fact_Finding_Guidelines.aspx • ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕ (ICMP) (2018) ၊ ပထမဆံုး တံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္သူမ်ားအတြက္ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား - သိရွိထားေသာ သို႔မဟုတ္ သံသယရွိေသာ ေျမျမွဳပ္ႏွံရာေနရာ သို႔မဟုတ္ ရုပ္အေလာင္း စြန္႔ပစ္ရာ တည္ေနရာမ်ားတို႔အား ကာကြယ္ျခင္း၊ ICMP.ST.AA.857.1 www.icmp.int/wp-content/uploads/2018/10/icmp-st-aa-8571-doc-guidelines-for-first-response-at-grave-or-body-disposallocations.pdf
• ႏိုင္ငံတကာ ၾကက္ေျခနီ ေကာ္မတီ (ICRC) (2009) ၊ လမ္းညႊန္ မူစည္း မ်ဥ္းမ်ား/ေပ်ာက္ဆံုးမႈမ်ားအတြက္ စံနမူနာ ဥပေဒ www.icrc.org/en/ document/guiding-principles-model-law-missing-model-law • ICRC (2016) ၊ ကပ္ေဘးမ်ားအျပီးေနာက္ ရုပ္အေလာင္းမ်ားအား စီမံခန္႔ခြဲမႈ - ပထမဆံုးတံု႔ျပန္ေဆာင္ရြက္သူမ်ားအတြက္ လက္ေတြ႕ကြင္းဆင္း လက္ကိုင္စာအုပ္ www.icrc.org/en/ publication/0880-management-dead-bodies-after-disastersfield-manual-first-responders • ICRC (2020) ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ မိသားစုမ်ားအား အေဖာ္ျပဳေပးျခင္း - လက္ေတြ႕က်ေသာ လက္ကိုင္စာအုပ္ https://shop.icrc.org/accompanying-the-families-of-missingpersons-a-practical-handbook-pdf-en • ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈတရားရံုး (2008)၊ စံုစမ္းစစ္ေဆးသူမ်ားအတြက္ လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ကုဒ္၊ ICC/AI/2008/005 www.icc-cpi.int/resource-library/Vademecum/ Code%20of%20Conduct%20for%20Investigators.PDF • အင္တာပို၊ (2018) ကပ္ေဘးသားေကာင္မ်ားအား အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ www.interpol.int/en/ How-we-work/Forensics/Disaster-Victim-Identification-DVI • ပါလီမန္တြင္း သမၼဂ ႏွင့္ ICRC (2009) ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား – ပါလီမန္၀င္မ်ားအတြက္ လက္ကိုင္စာအုပ္ www.icrc.org/en/doc/ assets/files/other/icrc_002_1117.pdf • လူထု ႏိုင္ငံတကာ ဥပေဒ ႏွင့္ မူ၀ါဒ အုပ္စု (PILPG) (2015) ၊ အစုလိုက္ လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားဆိုင္ရာ ယဥ္ေက်းလူမႈအဖြဲ႕အစည္း စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ စာရြက္စာတမ္းျပဳမႈတို႔အတြက္ လက္ေတြ႕ကြင္းဆင္း လမ္းညႊန္ခ်က္ www.publicinternationallawandpolicygroup.org/toolkits-andhandbooks • ဖိအားေပး ေပ်ာက္ဆံုးမႈႏွင့္ပတ္သက္သည့္ ကုလသမၼဂ ေကာ္မတီ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ား ရွာေဖြမႈအတြက္ လမ္းညႊန္ျခင္း (ေမလ 8 ၊ 2019) UN စာရြက္စာတမ္း CED/C/7 www.ohchr.org/_layouts/15/ WopiFrame.aspx?sourcedoc=/Documents/HRBodies/CED/ CED_C_7_E_FINAL.docx&action=default&DefaultItemOpen=1 • လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ အဆင့္ျမင့္ ေကာ္မရွင္နာ၏ ကုလသမၼဂရံုးခန္း (2004), Istanbul လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ ညွဥ္းပန္းႏွိပ္စက္မႈ ႏွင့္ အျခားေသာ ရက္စက္မႈ၊ လူသားမဆန္မႈ သို႔မဟုတ္ နိမ့္က်ေသာ ဆက္ဆံမႈ သို႔မဟုတ္ ျပစ္ဒဏ္ေပးမႈ အစရွိသည္တို႔အား ထိေရာက္စြာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ စာရြက္စာတမ္းျပဳလုပ္မႈတို႔အတြက္ လက္စြဲလမ္းညႊန္ www.ohchr.org/documents/publications/training8rev1en.pdf • လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ အဆင့္ျမင့္ ေကာ္မရွင္နာ၏ ကုလသမၼဂရံုးခန္း (2016) ၊ တရားမ၀င္ ေသဆံုးမႈဟု ယူဆရသည္အား စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအတြက္ Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ www.ohchr.org/Documents/Publications/ MinnesotaProtocol.pdf • လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ အဆင့္ျမင့္ ေကာ္မရွင္နာ၏ ကုလသမၼဂရံုးခန္း (2001) ၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ ေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရႈမႈအတြက္ ထရိန္နင္သင္တန္းေပးမႈ လက္ကိုင္စာအုပ္ www.ohchr.org/Documents/Publications/ training7Introen.pdf
• ICMP (2019) ၊ ICMP ပဲရစ္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ား၊ မွတ္ခ်က္ျပဳေသာ ဗားရွင္း၊ ICMP.DG.468.1.W.doc www.icmp.int/wp-content/ uploads/2019/04/icmp-dg-1468-1-W-doc-paris-principlesannotated.pdf
17
ေနာက္ဆက္တြဲ 2 သက္ဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ႏွင့္ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ကြ်မ္းက်င္အကဲျဖတ္မႈတို႔တြင္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ဇာတ္ေကာင္မ်ား သို႔မဟုတ္ အထူးကြ်မ္းက်င္သူမ်ားတို႔ ပါ၀င္ေကာင္း ပါ၀င္ေပမည္ အစုလိုက္ေသာ အေထြေထြ၀န္ေဆာင္ေထာက္ပံ့မႈ၏ မန္ေနဂ်ာ သည္ အလံုးစံုျခံဳၾကည့္လွ်င္ စီရင္မႈဆိုင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ားႏွင့္ စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္ေသာ လုပ္ငန္းစီမံလည္ပတ္မႈမ်ားအား လိုက္နာေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈတာ၀န္၊ ဆိုဒ္ေနရာ က်န္းမာေရး၊ လံုျခံဳေရး ႏွင့္ ဖူလံုျပည့္စံုေရး အစရွိသည္တို႔အား ထိန္းသိမ္းေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားမႈပံုစံမ်ား ႏွင့္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ နည္းဗ်ဴဟာမ်ားအား အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ျခင္း၊ ႏွင့္ လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ား အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ႏွင့္ ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ လုပ္ငန္းစဥ္အား ဆက္စပ္စီမံေဆာင္ရြက္ျခင္း အစရွိသည္တို႔ အပါအ၀င္ အကန္႔အသတ္မရွိေသာ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မႈဆိုင္ရာ စီမံခန္႔ခြဲမႈအတြက္ တာ၀န္ရွိသည္ဟု ယူဆရေပမည္။ မႈခင္းေနရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးသူမ်ား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ ဆိုဒ္ေနရာ စီနီယာ တာ၀န္ခံအရာရွိမ်ား တို႔သည္ ထိန္းသိမ္းမႈလုပ္ငန္းစဥ္တြဲအား ေဆာင္ရြက္လ်က္ရွိစဥ္ တစ္ဖက္တြင္လည္း ေနာက္ဆက္တြဲ ေလ့လာသံုးသပ္မႈမ်ားအတြက္ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ သက္ေသအေထာက္အထားမ်ား ေဖာ္ထုတ္ျခင္း၊ စာရြက္စာတမ္း
မွတ္ခ်က္မ်ား ျပဳလုပ္ေပးကာ ျဖစ္ေပၚေစသည့္ ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား/ ကိရိယာမ်ား/လက္နက္မ်ားတို႔ကို ႏိႈင္းယွဥ္မႈျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္ သက္ဆိုင္သည္။ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ပိုးမႊားေဗဒ သည္ အမ်ားအားျဖင့္ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ေရာဂါေဖာ္ထုတ္ေလ့လာမႈ၏ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္းအေနႏွင့္ငွာ ေသဆံုးျပီးခ်ိန္မွစ၍ အနည္းဆံုး ၾကာျမင့္ခ်ိန္အား ညႊန္ျပခ်က္တစ္ရပ္အေနျဖင့္ ေသမႈေသခင္း စစ္ေဆးမႈ အျပင္အဆင္အတြင္းမွ အင္းဆက္ပိုးမႊားမ်ားအား ေလ့လာမႈတစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ သြားႏွင့္ေမးရိုးေလ့လာမႈေဗဒ သည္ အထူးသျဖင့္ ေသဆံုးမႈအား စံုစမ္းစစ္ေဆးရာ၌ လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ား မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္းကို ေဖာ္ထုတ္ရန္ လိုအပ္သည့္အခါတြင္ ဥပေဒႏွင့္ဆက္ႏြယ္ေသာ သြားဘက္ဆိုင္ရာ ေလ့လာမႈတစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ေဆးပညာ သည္ ဥပေဒႏွင့္ တရားရံုးမ်ားတို႔တြင္ သက္ေရာက္အသံုးခ်ရန္ လိုအပ္သည့္ ေဆးပညာ အေလ့အက်င့္ မူစည္းမ်ဥ္းမ်ားကို ရည္ညႊန္းသည္။ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ေရာဂါေဗဒပညာရွင္ သို႔မဟုတ္ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ဆရာ၀န္ သည္ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ရင္ခြဲစစ္ေဆးမႈမ်ားအား ေဆာင္ရြက္ရန္ငွာ ခြင့္ျပဳခ်က္ရရွိေသာ အသိအမွတ္ျပဳလက္မွတ္ရ ေဆးဘက္ဆိုင္ရာ အထူးကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္
ျပဳလုပ္ျခင္း၊ စုေဆာင္းရယူျခင္း ႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းတို႔တြင္
ျဖစ္သည္။
ထရိန္နင္သင္ၾကားမႈရရွိထားၾကသူမ်ား ျဖစ္သည္။
ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ အဆိပ္ေဗဒ သည္ ဥပေဒမ်ား ႏွင့္
ဒီဂ်စ္တယ္ေဒတာ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ားမွ ်ား ာမူ မိုဘိုင္းဖုန္းမ်ား၊
တရားရံုးမ်ားတို႔တြင္ သက္ေရာက္အသံုးခ်ရန္လိုအပ္သည့္ ေဆး၀ါးမ်ား
မမ္မိုရီစတစ္မ်ား၊ ကြန္ပ်ဴတာမ်ား သို႔မဟုတ္ လူမႈမီဒီယာမ်ားတို႔မွ
ႏွင့္ အဆိပ္မ်ားတို႔ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ သိပၸံနည္းက်ေလ့လာမႈတစ္ရပ္
သက္ေသအေထာက္အထား ႏွင့္ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ားတို႔အား
ျဖစ္သည္။
စစ္ေဆး၊ ရယူရန္ ျဖစ္သည္။
လူသား အေထာက္အထားေဖာ္ထုတ္မႈဆိုင္ရာ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား
ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ မႏုႆေဗဒ သည္ မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း
ဟုဆိုရာတြင္ မ်ိဳးရိုးဗီဇဆိုင္ရာပညာရွင္မ်ား၊ လက္ေဗြရာ
အေထာက္အထားမ်ားတို႔အပါအ၀င္ ေဆးပညာ-ဥပေဒဆိုင္ရာ ေမးခြန္းမ်ားအား ေျဖၾကားရန္အတြက္ငွာ (ပုပ္ေဆြးေနသည္မ်ား၊
အထူးကြ်မ္းက်င္သူမ်ား၊ ေမာ္လီက်ဴးဆိုင္ရာ ဇီ၀ေဗဒပညာရွင္မ်ား/ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ DNA အထူးကြ်မ္းက်င္သူမ်ား သို႔မဟုတ္
အရိုးစုျဖစ္ေနသည္မ်ား၊ အစိတ္ပိုင္းလိုက္ျဖစ္ေနသည္မ်ား သို႔မဟုတ္
ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ သြားဆရာ၀န္မ်ားတို႔ ပါ၀င္သည္။
ေလာင္ကြ်မ္းေနသည္မ်ားတို႔ အပါအ၀င္) လူ႔ရုပ္ၾကြင္းအား
(အရင္ အရင္းအျမစ္ - Minnesota လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္မ်ား၊ စာမ်က္ႏွာ 30 ႏွင့္ 53 မွ
ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္၍ စစ္ေဆးမႈျပဳျခင္းမ်ားႏွင့္ သက္ဆိုင္သည္။
ေမြးစားက်င့္သံုးသည္)
ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ေရွးေဟာင္းသုေတသန သည္ မႈခင္းေနရာအား
ဤလုပ္ငန္းကြ်မ္းက်င္မႈမ်ား ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ လက္ေတြ႕အသံုးခ်ပညာ
မွတ္တမ္းျပဳ၊ တူးေဖာ္၊ ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္၊ ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္၍
ရွင္မ်ား တစ္ဦးခ်င္းစီအား သက္ဆိုင္ရာ သင့္တင့္ေသာ
အကဲျဖတ္သံုးသပ္ရန္အတြက္ငွာ ဥပေဒဆိုင္ရာ
လုပ္ငန္းက်င့္၀တ္ကုဒ္(မ်ား) အားျဖင့္ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္မည္ ျဖစ္သည္။
ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားအတြက္ ေရွးေဟာင္း ရုပ္ၾကြင္းက်န္မ်ား
၎တို႔၏ ရာထူးအဆင့္မ်ားသည္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲျပားႏိုင္ပါသည္။
ႏွင့္ အရာ၀တၳဳမ်ားတို႔ကို ေလ့လာရာတြင္ အသံုးျပဳေသာ နည္းဥပေဒသမ်ားကို အသံုးခ်ျခင္း ျဖစ္သည္။ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ လက္နက္ပစ္လႊတ္မႈနည္းပေဒသ/ လက္နက္ခဲယမ္းမ်ား ႏွင့္ ကိရိယာမ်ားတြင္ အထူးကြ်မ္းက်င္သူမ်ား တို႔သည္ ေတြ႕ ရွိရမႈမွ က်န္ရစ္ေနသည့္ အမွတ္အသားမ်ားကို စစ္ေဆးျပီး၊ ေသနတ္ဒဏ္ရာမ်ားနွင့္ ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ ရွိရသည့္
18
လက္နက္က်ည္ဖူးမ်ားတို႔ႏွင့္ပတ္သက္၍ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ
ေနာက္ဆက္တြဲ 3 - ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ၊ အစီရင္ခံတိုင္ၾကားျခင္း ႏွင့္ ကာကြယ္မႈ* အတည္ျပဳမႈ ႏွင့္ အကဲျဖတ္စစ္ေဆးမႈ
ေဒတာအခ်က္အလက္ ေလ့လာဆန္းစစ္မႈ
ေျမျမွဳပ္ထားသည့္ေနရာအား အစီရင္ခံတိုင္ၾကားျခင္း
ဖုန္း
ပထ၀ီမ်က္ႏွာျပင္ဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ား
ဓာတ္ပံု
ေျမပံု
ျဂိဳလ္တု
ဆိုဒ္ေနရာသို႔ ၀င္ေရာက္မႈ
အေ၀းထိန္း အာရံုခံမႈ
တရား၀င္ အသိအမွတ္ျပဳမႈ
ခြင့္ျပဳခ်က္
ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္းျဖင့္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ
ဆိုဒ္ေနရာ၏ သက္ဆိုင္ရာမ်ား
ေအာက္ပါတို႔မွ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ကာကြယ္မႈ တည္ေနရာ တိရစာၦန္မ်ား၏ အေႏွာက္အယွက္ေပးမႈ
အခ်ိန္ျဖတ္သန္းမႈ ေျမအေနအထား
ေႏွာက္ယွက္မႈမ်ား
ရာသီဥတု ႏွင့္ မိုးေလ၀သအေျခအေန
ေအာက္ပါတို႔အား အသံုးျပဳ၍ ကာကြယ္မႈျပဳျခင္း -
တည္ရွိမႈ
အႏၱရာယ္မ်ား
စီရင္စု
ဗီဒီယို ေျမျပင္ညီ
ဥပေဒရႈေထာင့္မွ ကာကြယ္မႈ
ကာကြယ္မႈ
အတားအဆီးအကာမ်ား * ဤေနာက္ဆက္တြဲမွ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားသည္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားတု႔ိ၏ ေပါင္းစပ္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။
လံုျခံဳေရး
19
ေနာက္ဆက္တြဲ 4 - စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ လုပ္ငန္းစဥ္* အစီအစဥ္ေရးဆြဲျခင္း အဆင့္ -
1
ေပ်ာက္ဆံုးေနသူ ရွာေဖြေရး ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈ တာ၀န္တစ္ရပ္လံုးအတြက္ မည္သည့္အဖြဲ႕အစည္းထံ၌ တာ၀န္ရွိသနည္း။ အုပ္စုလိုက္ ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအား မည္သူမွ စီစဥ္သင့္သနည္း။
ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအဆင့္ -
1
စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္သည္ လုပ္ငန္းစီမံလည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအား အသံုးျပဳမႈ
2
သက္ေသအေထာက္အထားမ်ားအား ကိုင္တြယ္ျခင္း၊ • ရယူမႈ • ပို႔ေဆာင္မႈ
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ နယ္ပယ္အက်ယ္အ၀န္းမွာ မည္သို႔နည္း။
• သက္ေသအေထာက္အထား စာရင္း • မွတ္တမ္းျပဳျခင္း
မည္သည့္ အဖြဲ႕၀င္မ်ားျဖစ္ၾကသနည္း။
ေနာက္ထပ္ မည္သည့္ အာဏာပိုင္မ်ား ပါ၀င္ပတ္သက္၍ လိုအပ္သနည္း။
မွတ္တမ္းျပဳျခင္း ႏွင့္ ထိန္းသိမ္းမႈ စနစ္
• ထိန္းသိမ္းမႈ လုပ္ငန္းတြဲ • ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈ
3
အရည္အေသြးထိန္းခ်ဳပ္ ယႏၱရားမ်ား
4
ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ နည္းဗ်ဴဟာျဖင့္ ခ်ိတ္ဆက္လုပ္ေဆာင္မႈ ႏွင့္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈအဖြဲ႕
အျခား မည္သည့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္မႈမ်ား ရွိသနည္း။
2
ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း ၀င္ေရာက္မႈ ႏွင့္ သက္ေရာက္မႈ
3
နယ္ပယ္အက်ယ္အ၀န္း၊ စေကးအတိုင္းအတာ ႏွင့္ ေနာက္ဆက္တြဲမ်ား
4
အရင္းအျမစ္မ်ား၊ အဖြဲ႕ ႏွင့္ ရယူမႈ
5
အႏၱရာယ္ကင္းေရး ႏွင့္ လံုျခံဳေရး
6
စံသတ္မွတ္ခ်က္ႏွင့္အညီျဖစ္သည္ လုပ္ငန္းစီမံလည္ပတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအား ေမြးစားက်င့္သံုးမႈ
7
တိုက္ရိုက္သက္ဆိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အခ်က္မ်ား ႏွင့္ အေၾကာင္းအရာမ်ား
8
စီစဥ္ေနရာခ်မႈ၊ ေဒတာအခ်က္အလက္ သိုေလွာင္မႈ၊ ထိန္းသိမ္းမႈ ႏွင့္ ကာကြယ္မႈ
9
လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ ႏွင့္/သို႔မဟုတ္ တူးေဖာ္ျပီးေနာက္ပိုင္း သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈ
10
ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ နည္းဗ်ဴဟာ
10.1
ဌာနတြင္းပိုင္း
10.2
အဖြဲ႕ ႏွင့္ အာဏာပိုင္မ်ားအၾကားမွ ျပင္ပပိုင္း
10.3
အဖြဲ႕ ၊ မိသားစုမ်ား၊ ရပ္ရြာအဖြဲ႕အစည္း ႏွင့္ မီဒီယာမ်ားတို႔အၾကားမွ ျပင္ပပိုင္း
* ဤေနာက္ဆက္တြဲမွ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားသည္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားတု႔ိ၏ ေပါင္းစပ္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။
20
ေနာက္ဆက္တြဲ 5 - အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈဆိုင္ရာ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ား* ်ား
+ ေဒတာအခ်က္အလက္မ်ား စုေဆာင္းမႈ ႏွင့္ မိသားစုမ်ားထံမွ DNA နမူနာမ်ား • အတိမ္းအေစာင္း အလြဲအမွားမခံေသာ
• ပုဂၢိဳလ္ေရးေစာင့္ထိန္းမႈ ရပိုင္ခြင့္ အခြင့္အေရးမ်ားအား ေလးစားသမႈျပဳျခင္း
ေဒတာအခ်က္အလက္ စီမံခန္႔ခြဲမႈစနစ္
DNA လုပ္ငန္းစဥ္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္စြမ္း
• ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားအား စာရင္းသြင္းမွတ္တမ္းျပဳလုပ္မႈ
• ဓာတ္ခြဲခန္း လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား
• မိသားစုထံမွ အခ်က္အလက္မ်ား ႏွင့္ DNA နမူနာမ်ား
• DNA ပရိုဖိုင္း ေဒတာေဘ့စ္ • DNA တုိက္စစ္ျခင္း
• ဆိုဒ္ေနရာ တူးေဖာ္မႈ ႏွင့္ သက္ေသအေထာက္အထား • ရင္ခြဲရံု ရွာေဖြေတြ႕ ရွိခ်က္မ်ား
ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ ႏွင့္ အလွမ္းမီအသိေပးမႈ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ နည္းဗ်ဴဟာ -
ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔ႏွင့္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါတို႔အား ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မႈ - ဆက္သြယ္အသိေပးမႈ -
• တိက်မွန္ကန္ေသာ
• မိသားစုမ်ား
• မေသခ်ာမေရရာျခင္း မ်ားမရွိေသာ
• အာဏာပိုင္မ်ား • မီဒီယာ
• အခ်ိန္မွန္ေသာ
• DNA ဓာတ္ခြဲခန္း၊ ပရိုဖိုင္း ႏွင့္ တိုက္စစ္ေဆးျခင္း
• အေထာက္အထား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား • ရလဒ္မ်ား • တိုးတက္မႈ အေျခအေန
• ပုဂၢိဳလ္ေရး ေစာင့္ထိန္းမႈ ႏွင့္ ေဒတာအခ်က္အလ က္ကာကြယ္မႈတို႔ ႏွင့္အညီလိုက္နာ ေဆာင္ရြက္ေသာ
• အခ်ိန္ေဘာင္ • စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈ
=
မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္းအေထာက္အထား သို႔မဟုတ္ မရွိေတာ့ေၾကာင့္ အစီရင္ခံခ်က္ အသိအမွတ္ျပဳမႈလက္မွတ္ကို ထုတ္ေပးသည့္ အာဏာပိုင္/ ေသမႈေသခင္းစံုစမ္းစစ္ေဆးေရး အရာရွိ
မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ အထြက္ရလဒ္မ်ား
လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား အမည္/အေထာက္အထား
မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း အေထာက္အထား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈႏွင့္
မွန္ကန္စြာ ေပးအပ္ျခင္း
ပတ္သက္ျပီး အဆံုးသတ္ေကာက္ခ်က္ဆြဲမႈမ်ား မရွိေသးေပ
ရုပ္အေလာင္းအား ေတြ႕ရွိေသာ္လည္း မိသားစုမွ
မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္းေဖာ္ထုတ္သိရွိရသည့္
မည္သူမည္၀ါျဖစ္ေၾကာင္း
လာေရာက္ေတာင္းဆိုျခင္း မရွိေသးေပ
လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ
ေဖာ္ထုတ္သိရွိႏိုင္ျခင္းမရွိသည့္ အေျခအေနမ်ားတြင္
• ဆက္လက္၍ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ ေရွာက္မႈ ႏွင့္ သိုေလွာင္သိမ္းဆည္းမႈ
• ယဥ္ေက်းမႈ သို႔မဟုတ္ ဘာသာေရးအရ သင့္တင့္ေသာ ျမွဳပ္ႏွံမႈ
• မိသားစုထံသို႔ ထုတ္ေပးမႈ
• ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈ ကမ္းလွမ္းေပး မႈမ်ားအေၾကာင္း ဆက္သြယ္အသိေပးမႈ
• လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ားအား ဆက္လက္ျပီး
ေျမပံုမွတ္ျခင္း၊ စာရြက္စာတမ္းျပဳလုပ္ျခင္း)
ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈ • မရွိေတာ့ေၾကာင္း ႏွင့္ ေျခရာခံႏင ုိ ရ ္ န္စမ ီ ထ ံ ားမႈ အသိအမွတ္ျပဳလက္မ်တ္ (တံဆိပ္တြဲျခင္း၊
* ဤေနာက္ဆက္တြဲမွ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားသည္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားတု႔ိ၏ ေပါင္းစပ္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။
21
ေနာက္ဆက္တြဲ 4 - အမွန္တရား၊ တရားမွ်တေရး ႏွင့္ အမွတ္တရ အထိမ္းအမွတ္ျပဳလုပ္မ*ႈ သတင္းအခ်က္အလက္ ေထာက္ပံ့မႈ
သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ရယူျခင္း
သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ေပးအပ္ျခင္း
စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ
အမွတ္တရာ အထိမ္းအမွတ္ျပဳလုပ္မႈ
တစ္ဦးခ်င္းစီ အုပ္စုလိုက္ ၀မ္းနည္းပူေဆြးျခင္း ၀မ္းနည္းပူေဆြးျခင္း
ထုတ္ျပန္ေၾကျငာခ်က္
ျပန္လည္ကုစားေျဖရွင္းမႈမ်ား • ေလ်ာ္ေၾကးေပးေလ်ာ္မႈ • ပိုင္ရွင္ထံျပန္လည္အပ္ႏွံမႈ • ျပန္လည္နလန္ထူေထာင္မႈ
ဘာသာေရးဆိုင္ရာ အေလ့က်င့္မ်ား
ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ အေလ့က်င့္မ်ား
ရာဇ၀တ္မႈဆိုင္ရာ တရားမွ်တေရး
ရာဇ၀တ္ျဖစ္မႈအ
ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈ
ျဖစ္သတ္မွတ္ျခင္း
အမႈစစ္ေဆးျခင္းမ်ား
* ဤေနာက္ဆက္တြဲမွ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားသည္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ေသာ အုပ္စုလိုက္ေျမျမွဳပ္ႏွံမႈဆိုင္ရာ ကာကြယ္ေရး ႏွင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈမ်ားတု႔ိ၏ ေပါင္းစပ္ အစိတ္အပိုင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္ေပသည္။
22
• စိတ္ေက်နပ္ေစမႈ • ေနာက္တစ္ၾကိမ္ထပ္မံ ျဖစ္ေပၚျခင္း မရွိေစရန္ အာမခံခ်က္မ်ား
စာေရးသူမ်ား ေဒါက္တာ မယ္လနီ ခလင့္ခ္နာ (Melanie KLINKNER)
ေဒါက္တာ အယ္လီ စမစ္ (Ellie SMITH)
ႏိုင္ငံတကာဥပေဒ ပညာေရးတာ၀န္ခံအုပ္၊ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈမ်ား
သုေတသီ၊ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈမ်ား ႏွင့္ ဥပေဒဌာန၊ Bournemouth တကၠသိုလ္
ႏွင့္ ဥပေဒဌာန၊ Bournemouth တကၠသိုလ္
ႏွင့္ Global Security ႏွင့္ Disaster Management Ltd ရွိ လက္ေထာက္အုပ္
စားပြဲ၀ိုင္းေဆြးေႏြးမႈမ်ား၌ ကြ်မ္းက်င္ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္သူမ်ား အက္စ္မာ အလက္စီယာဂ်စ္ (Esma ALICEHAJIC)
ေဒါက္တာ အလက္စန္ဒရာ လာ ဗက္ကာရာ (Alessandra LA VACCARA)
ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ေရွးေဟာင္းသုေတသနပညာရွင္ ႏွင့္ မႏုႆေဗဒပညာရွင္၊
ေပ်ာက္ဆံုးေနသည့္ ေရႊ႕ေျပာင္းေနထိုင္သူမ်ား ႏွင့္ ဒုကၡသည္ခိုလံႈသူမ်ား အစီအစဥ္မွ
ႏိုင္ငံတကာ ၾကက္ေျခနီ ေကာ္မတီ
အစီအစဥ္ မန္ေနဂ်ာ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္
စရီတာ လက္ရွ္ရာဖ္ (Sareta ASHRAPH)
ဌာနမွဴး မန္နင္ (Dean MANNING)
Barrister, Garden တရားရံုးေရွ႕ေနရံုးခန္း; ၫႊန္ၾကားေရးမႉး, က်ဴးလြန္ေသာရာဇ ၀ တ္မႈမ်ား
ယခင္ Yugoslavia ၏ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈစီရင္မႈအတြက္ ယခင္
အတြက္တာဝန္ခံမႈ ျမႇင့္တင္ ေသာကုလသမဂၢစုံစမ္းေရးအဖြဲ႕၏ကြင္းဆင္းစုံစမ္းစစ္ေဆးေရး႐ုံး
စံုစမ္းစစ္ေဆးသူေဟာင္း၊ MH17 ပူးေပါင္းစံုစမ္းစစ္ေဆးမႈ အဖြဲ႕၏ အဖြဲ႕၀င္၊
Da’esh/ISIL; စီးရီးယား ႏွင့္ အီရတ္တို႔တြင္ က်ဴးလြန္ေသာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈမ်ားအတြက္ တာ၀န္
ႏွင့္ Canberra ပိုင္ဆိုင္မႈ သိမ္းဆည္းေရး တပ္အင္အားမွ အဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္
ယူအားထုတ္မႈမ်ားဆိုင္ရာ ဥပေဒေရးရာအၾကံေပး စီနီယာ၊; ၀တ္လံုေတာ္ရေရွ႕ေန၊ Blavatnik အစိုးရေက်ာင္း (Blavatnik School of Government) ဧည့္အသင္း၀င္, Oxford တကၠသိုလ္ (University of Oxford)
ကယ္ရိုလိုင္း ေဘကာ (Caroline BARKER) ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ ေရွးေဟာင္းသုေတသနပညာရွင္ ႏွင့္ မႏုႆေဗဒပညာရွင္၊ အပိုင္းဌာနမွဴး၊ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ စီနီယာ မႏုႆေဗဒပညာရွင္၊ Da’esh/ISIL မွ က်ဴးလြန္သည့္ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈမ်ားအတြက္ တာ၀န္ယူမႈအား ျမင့္တင္ရန္ငွာ ကုလသမၼဂ၏ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအဖြဲ႕ (UNITAD)
ေဒါက္တာ ဒန္းနစ္ ဘိုင္ကီရွာ (Denis BIKESHA) ဥပေဒေက်ာင္းမွ ဌာနမွဴး၊ Rwanda တကၠသိုလ္
ကေလာ္ဒီယာ ဘစ္စို (Claudia BISSO) ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ မႏုႆေဗဒပညာရွင္၊ ေတာင္အာဖရီးကား၏ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္ဆိုင္ရာ တပ္အဖြဲ႕ ႏွင့္ Argentine ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ မႏုႆေဗဒအဖြဲ႕၏ အဖြဲ႕၀င္ (EAAF)
ေဒါက္တာ အက္ဂ္နက္စ္ ေကာ္လာမတ္ဒ္ (Agnes CALLAMARD) တရားရံုးျပင္ပ စီရင္မႈ၊ လက္တန္း သို႔မဟုတ္ အာဏာအၾကြင္းမဲ့ စီရင္မႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး ကုလသမၼဂ အထူး အစီရင္ခံတင္ျပသူ
ပီတာ မကၠလိုစကီ (Peter MCCLOSKEY) ယခင္ Yugoslavia ၏ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈစီရင္မႈ၏ အမႈစစ္ရံုးခန္းမွ အမႈခင္းဆိုင္ရာ စီနီယာ အၾကံေပးေရွ႕ေန႔ (အျငိမ္းစား)
ဆာရ္ ေဟာင္း၀ဒ္ ေမာရစ္စင္ (Sir Howard MORRISON) ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈတရားရံုး၊ ႏွင့္ ယခင္ကမူ ယခင္ Yugoslavia ၏ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မ ႈစီရင္မႈမွ ျဗိတိသွ် ေရွ႕ေန ႏွင့္ တရားသူၾကီး
ေဒါက္တာ ကလယ္ရီ မြန္း (Claire MOON) လူမႈေဗဒဆိုင္ရာဌာနမွ တြဲဖက္ ပါေမာကၡ၊ စီးပြားေရးဆိုင္ရာ လန္ဒန္ေက်ာင္း၊ ႏွင့္ ‘လူ႔အခြင့္အေရးမ်ား၊ လူ႔ရုပ္ၾကြင္းမ်ား - ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ႏွင့္ ျမွဳပ္ႏွံေျမဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရး’ စီမံခ်က္မွ သုေတသနေခါင္းေဆာင္
မက္ခ္ ျမဴလ္ဒါ (Mark MUELDER) INTERPOL ၏ ကပ္ေဘးသားေကာင္ အေထာက္အထားရွာေဖြေဖာ္ထုတ္မႈ ယူနစ္၏ စီမံေဆာင္ရြက္သူ
ေဂါင္ရီ ပရာဒန္ (Gauri PRADHAN) ႏိုင္ငံေတာ္ လူသားအခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕ (NHRC) မွ ယခင္
တီနာ ဂါအန္ဇယ္လ္ (Tina GAENTZLE)
ေကာ္မရွင္အဖဲြ႕၀င္ေဟာင္း (အဖြဲ႕၀င္) ႏွင့္ ေျပာဆိုခြင့္ရွိသူ၊ Nepal ႏိုင္ငံေတာ္
ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈဆိုင္ရာ သတင္းေပး အရာရွိ၊ ၀ရမ္းေျပး စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈဆိုင္ရာ
ဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္မႈဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္း
ပံ့ပိုးေထာက္ပံ့မႈ/ပင္မ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္မႈမ်ား၊ INTERPOL
အလစ္စတယ္ ဂေရဟမ္ (Alistair GRAHAM) စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္၊ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈဆိုင္ရာ တရားရံုး
ေဒါက္တာ အိုင္ယန္ ဟန္စန္ (Ian HANSON) ႏိုင္ငံတကာ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈမ်ားအတြက္ ေရွးေဟာင္းသုေတသနပညာရွင္ ႏွင့္ ကြ်မ္းက်င္
စတီဖင္ ရွမစ္ (Stefan SCHMITT) Florida ႏိုင္ငံတကာ တကၠသိုလ္၏ ႏိုင္ငံေတာ္အဆင့္ ေသမႈေသခင္း သိပၸံ ႏွင့္ နည္းပညာစင္တာမွ ႏိုင္ငံတကာ ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ အစီအစဥ္၏ ေခါင္းေဆာင္၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားဆိုင္ရာ သမားေတာ္မ်ားအဖြဲ႕ မွ အဖြဲ႕၀င္ ႏွင့္ Guatemalan ေသမႈေသခင္းဆိုင္ရာ မႏုႆေဗဒ ေဖာင္ေဒးရွင္း၏ တည္ေထာင္သူ
မ်က္ျမင္သက္ေသ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၏
အလီ ဆီမိုခ်ီ (Ali SIMOQY)
ေရွးေဟာင္းသုေတသန ႏွင့္ မႏုႆေဗဒ ဌာနမွ ယခင္ ဒါရိုက္တာေဟာင္း၊ ေသမႈေသခင္း
လြတ္လပ္ေသာ သုေတသနပညာရွင္၊ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ တက္ၾကြလႈပ္ရွားသူ ႏွင့္
သိပၸံဆိုင္ရာ အေမရီကန္ အကယ္ဒမီ၏ အသင္း၀င္၊ Bournemouth တကၠသိုလ္ရွိ
Da’esh/ISIL မွ က်ဴးလြန္သည့္ ရာဇ၀တ္ျပစ္မႈမ်ားအတြက္ တာ၀န္ယူမႈအား ျမင့္တင္ရန္ငွာ
ဧည့္သုေတသနအသင္း၀င္
ကုလသမၼဂ၏ စံုစမ္းစစ္ေဆးမႈအဖြဲ႕ (UNITAD) မွ အဖြဲ႕၀င္
ကာရိုလင္း ေဟာန္း (Carolyn HORN)
ေဒါက္တာ ဒီဘိုရာ ရူအစ္ဇ္ ဗာရ္ဒူဇကို (Deborah RUIZ VERDUZCO)
တရားရံုးျပင္ပ စီရင္မႈ၊ လက္တန္း သို႔မဟုတ္ အာဏာအၾကြင္းမဲ့ စီရင္မႈမ်ားႏွင့္ပတ္သက္ျပီး
ယဥ္ေက်းေသာ လူမႈအဖြဲ႕အစည္းဆိုင္ရာ ကနဦးအစျပဳေဆာင္ရြက္မႈမ်ား၏ ေခါင္းေဆာင္၊
အထူး အစီရင္ခံတင္ျပသူ၏ စီနီယာ အၾကံေပး
ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ ေကာ္မရွင္
အင္ဒရီယာစ္ ခလိုင္စာ (Andreas KLEISER)
ရူးပက္ စေကးလ္ဘက္ခ္ (Rupert SKILBECK)
မူ၀ါဒ ႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး ဒါရိုက္တာ၊ ေပ်ာက္ဆံုးပုဂၢိဳလ္မ်ားဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတကာ
အစိုးရမဟုတ္သည့္ အဖဲြ႕အစည္း REDRESS မွ ဒါရိုက္တာ၊ ၀တ္လံုေတာ္ရေရွ႕ေန ႏွင့္
ေကာ္မရွင္
Open Society Justice Initiative ၏ ယခင္ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္ေရးတာ၀န္ခံ ဒါရိုက္တာေဟာင္း
အုပ္ထိန္းပဲ့ကိုင္မႈအုပ္စု အဖြဲ႕၀င္မ်ား ပေရာ္ဖက္ဆာ ေရာ္ဂ်ာ ဘေရာင္းစေ၀ါဒ္ (Professor Roger BROWNSWORD)
ပေရာ္ဖက္ဆာ ဒင္းရူအာ မန္းဒစ္ (Professor Dinusha MENDIS)
Kings College London ႏွင့္ Bournemouth တကၠသိုလ္မွ ဥပေဒ ပေရာ္ဖက္ဆာ
အသိဥာဏ္ပစၥည္းဆိုင္ရာဥပေဒ ပေရာ္ဖက္ဆာ ႏွင့္ Bournemouth တကၠသိုလ္ရွိ သုေတသန
ပေရာ္ဖက္ဆာ လူး၀စ္ မလင္းဒါ (Professor Louise MALLINDER) Queen’s University Belfast မွ ဥပေဒ ပေရာ္ဖက္ဆာ
ႏွင့္ လုပ္ငန္းကြ်မ္းက်င္မႈဆိုင္ရာ အေလ့အက်င့္မ်ားအတြက္ တြဲဖက္ဌာနမွဴး
ေဒါက္တာ အဲန္လင္း မိုင္းကပ္စ္ (Annelen MICUS) Oxford တကၠသိုလ္ရွိ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ Bonavero အဖြဲ႕အစည္းမွ အစီအစဥ္ ေခါင္းေဆာင္
အမည္မေဖာ္ တိုင္ပင္ေဆြးေႏြးမႈအဆင့္တြင္ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ေပးခဲ့ေသာ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား ႏွင့္ ဤစာရြက္စာတမ္း ဖြံ႕ ျဖိဳးတိုးတက္မႈအတြက္ တန္ဖိုးမျဖတ္ႏိုင္ေသာ တံု႔ျပန္မွတ္ခ်က္မ်ား ႏွင့္ ပါ၀င္ထည့္သြင္းမႈမ်ားတို႔ကို ျပဳလုပ္ေပးခဲ့သူမ်ား အစရွိသည္တို႔အားလံုးကို စာေရးသူမ်ားမွ ေက်းဇူးတင္ရွိပါသည္။
23
10856 09/20 ဤစီမံကိန္းအား UK ၏ အႏုပညာ ႏွင့္ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈဆိုင္ရာ သုေတသန ေကာင္စီမွ ရန္ပံုေငြေထာက္ပံ့ေပးထားျခင္းျဖစ္သည္။ အႏုပညာ ႏွင့္ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ ေကာင္စီသည္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္စီအေနႏွင့္ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔၏ အေျခခံ တန္ဖိုးမ်ား ႏွင့္ ယံုၾကည္ခ်က္မ်ား အစရွိသည္တို႔ႏွင့္အတူ ကြ်ႏ္ုပ္တို႔၏ လူမႈအဖြဲ႕အစည္း ႏွင့္ ကမၻာလံုးဆိုင္ရာ လူသားခ်င္းစာနာေထာက္ထားမႈ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားတို႔ကို ကြ်ႏ္ုပ္တို႔ မည္သို႔ တာ၀န္ယူေၾကာင္း အစရွိသည္တို႔အား ေလ့လာစစ္ေဆးမႈျပဳသည္။
26